Γράφει ο Αργύρης Σταματόπουλος.
Ο μύθος λέει ότι ο άνθρωπος απέκτησε τη λογική για να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες της φύσης, καθώς δεν είχε τις φυσικές και σωματικές ικανότητες των ζώων.
Δυστυχώς, ωστόσο, με τη χρήση του μυαλού του, ο άνθρωπος έχει καταφέρει τη σήμερον ημέρα να είναι πιο ‘ζώο’ και από τα ζώα, πιο ‘θηριώδης’ κι από τα θηρία.
Εκτός από τρόπους και επιτεύγματα που να διευκολύνουν και να αναβαθμίζουν τη ζωή και την ύπαρξη του, ο άνθρωπος αρέσκεται συχνά στο να ‘παίζει το θεό’ και να ασχολείται με την ιδέα της ύπαρξης γενικότερα.
Προσπαθεί, λοιπόν, να αγγίζει τα όρια του να δημιουργήσει ζωή πέρα από τα όρια της δικής του φυσιολογίας, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία να το επιτύχει, αλλά και για να ανακαλύψει αν όντως μπορεί να προέλθει ζωή από φαινομενικά άβια αντικείμενα.
Το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης, αν και εμείς θα το δούμε από κινηματογραφικής πλευράς, έχει απασχολήσει σε πολλά επίπεδα τόσο την κοινωνία με την ευρεία έννοια, όσο και την επιστημονική κοινότητα.
Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα πάνω σε αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, αν από τη στιγμή που αποκτά νοημοσύνη ένας τεχνητός οργανισμός, ποιος έχει μετά το δικαίωμα να του ‘αφαιρέσει τη ζωή’ ή γιατί να πρέπει να τερματιστεί αυτός ο οργανισμός, αν προσπαθήσει να προστατέψει την ύπαρξη του;
Μπορούν να γίνουν πιο ανθρώπινα;
Μας βρίσκουν ατελείς και θέλουν να μας εξαφανίσουν για ένα πιο αρμονικό σύμπαν;
Γιατί εμείς να τα θεωρούμε ελαττωματικά, αν αρχίσουν να αναβαθμίζουν τον τρόπο σκέψης τους, κάνοντας τον πιο πολύ σαν τον δικό μας;
Τέτοιου είδους αλλά και διάφορα άλλα ερωτήματα έχουν απασχολήσει τους σεναριογράφους και η βιομηχανία του Hollywood έχει προσπαθήσει να κερδίσει τα πλείστα από αυτά.
Για να δούμε τι έχουν να μας πουν και τα ίδια τα A.I. όντας μέσα από τις silver screen περιπέτειες τους…
Sonny (Alan Tudyk) – I, Robot (2004)
Στην ταινία, ο Will Smith δε γουστάρει τα ρομπότ εξαιτίας ενός ψυχολογικού τραύματος που του έμεινε πριν από μερικά χρόνια σε ένα ατύχημα.
Όσο βλέπουμε την ταινία, διαπιστώνουμε ότι μάλλον δε γουστάρει τα ρομπότ επειδή ο Sonny, ένα μοναδικό στο είδος του ρομπότ, σιγά-σιγά παίρνει το spotlight επάνω του και, έχοντας πίσω του το motion capture και τη φωνή του Alan Tudyk, είναι το ουσιαστικό ατού της ταινίας.
Μπορεί ένα ρομπότ να έχει συναισθήματα, να θέλει και να μπορεί να συμπεριφερθεί εντελώς σαν ανθρώπινο ον;
Δεν ξέρω για εσάς αλλά εμένα προσωπικά ο Sonny με έπεισε γι αυτό.
Και από τη στιγμή που έχει τη δυνατότητα να σκέφτεται, όχι με ψυχρή λογική, αλλά με ευαισθησία και συναίσθημα, τότε έχει δικαίωμα στην ύπαρξη και την ελευθερία του.
Alfie – Barbarella (1968)
Εδώ θα το διακωμωδήσω λίγο, καθώς ο Alfie, ο κεντρικός υπολογιστής τους σκάφους Alpha 7, στο οποίο επέβαινε η Jane Fonda, δεν είχε και τον φοβερό ρόλο.
Τιμής ένεκεν, όμως, και για να έρθουν πάλι στο μυαλό οι αναμνήσεις στους πιο παλιούς, ο Alfie μπαίνει στη λίστα επειδή μπορούσε και πιλοτάριζε αυτόματα το σκάφος επιτρέποντας στην ομότιτλη πρωταγωνίστρια να αιωρείται φορώντας τα απαραίτητα.
Βέβαια, το σκάφος πέφτει στον πλανήτη Tau Ceti, καθώς η προσοχή του ‘αυτόματου πιλότου’ ήταν στραμμένη αλλού…
Bubo – Clash of the Titans (2010)
Κάποιοι μελετητές της αρχαίας ελληνικής ιστορίας θα έλεγαν ότι η πρώτη νύξη ρομπότ θα ήταν ο Τάλως, ο μεταλλικός φύλακας της Κρήτης.
Το Hollywood διαφωνεί, βάζοντας τη δική του εκδοχή στο πρόσωπο του Bubo, ενός μηχανικού αντίγραφου της κουκουβάγιας της θεάς Αθηνάς.
Όταν ο Δίας θα δώσει εντολή στην κόρη του να δώσει την κουκουβάγια της στον Περσέα για βοήθεια, εκείνη δημιουργεί μια εναλλακτική έκδοση και ίσως για κάποιους, πιο αναλώσιμη.
Αυτό το ιαπωνικό tokusatsu rip-off αποδείχτηκε μεγαλύτερη βοήθεια απ’ ό,τι θα περίμενε ο πρωταγωνιστής, παρέχοντας του τον Πήγασο τη στιγμή που τον χρειαζόταν και κρατώντας γερά ενάντια στο Κράκεν.
Καμιά φορά τα τεχνητά όντα κάνουν καλύτερη δουλειά από τα ζωντανά.
MCP (David Warner) – Tron (1982)
Ναι, είναι γεγονός και όχι φήμη!
Το franchise του Tron δεν άρχισε με το Tron: Legacy, αλλά με την ταινία του 1982.
Ο Jeff Bridges, μείον τριάντα χρόνια, παγιδεύτηκε σε έναν κόσμο με φωτάκια νέον, φωσφορίζοντα spandex και CGI στα πρώτα του βρεφικά βήματα.
Για τους πιο καλοπροαίρετους, όλα αυτά θα φαίνοντας vintage.
Για τους κακοπροαίρετους, θα ήταν, το λιγότερο, τραγικά και cheesy.
Anyway, ο villain της ταινίας και κύριος αντίπαλος των δύο πρωταγωνιστών είναι μια μορφή τεχνητής νοημοσύνης που ακούει στο αρκτικόλεξο MCP (Master Control Program), που καταδυναστεύει τον τεχνητό κόσμο και φιλοδοξεί να επεκταθεί και στα mainframes των υπολογιστών του πραγματικού κόσμου.
Ο MCP κινείται στο αρχέτυπο λίγο-πολύ που ήταν και ο Sauron από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών.
Είναι μια οντότητα που δεν έχει φυσική μορφή, αλλά η κακία του δε γνωρίζει όρια, ενώ η υπόσταση του ου επιτρέπει να γνωρίζει και να ελέγχει τα πάντα που συμβαίνουν στο ψηφιακό αυτό περιβάλλον.
Μπορεί κάποιος να πει, και δικαιολογημένα βάσει αυτού του παραδείγματος, ότι η απληστία και η εξουσιομανία του ανθρώπου μπορεί ενίοτε να ωχριά μπροστά στην απληστία και την εξουσιομανία μιας τεχνητής νοημοσύνης, που στο φινάλε δεν έχει και αισθήματα, παρά μόνο στείρα λογική.
Για σκεφτείτε, όμως, ότι σε τέτοιες περιπτώσεις, αυτά τα πρότυπα κάποιος τα διοχέτευσε ή τα υπαγόρευσε στο τεχνητό σύστημα.
Κάποιος που μπορεί να τα ενστερνίζεται καλύτερα…
Johnny 5 (Tim Blaney) – Short Circuit (1986)
Μπορεί ο ελληνικός τίτλος της ταινίας να ήταν «Τα ρομπότ τρελάθηκαν», αλλά μάλλον οι άνθρωποι είναι αυτοί που πολλές φορές ‘χάνουν λάδια’.
Εξαιτίας μιας αστραπής, το σύστημα ενός πειραματικού στρατιωτικού ρομπότ δυσλειτουργεί, με αποτέλεσμα να αποκτήσει νοημοσύνη και την ικανότητα να θέλει να προσλάβει όσα περισσότερα δεδομένα μπορεί.
Ο Johnny 5 απαρνήθηκε τη ‘φύση’ του (δηλαδή αυτή που του είχαν προ-επιβάλει) ως πολεμοχαρές μηχάνημα και εξελίχθηκε σε ένα ον με περισσότερη ανθρωπιά και ικανότητα να κατανοεί τον κόσμο, μπορώντας έτσι να βιώνει κι αυτός συναισθήματα.
Το ιδιαίτερο design του και το μήνυμα ότι πρέπει να σεβόμαστε κάθε μορφή ζωής έχουν εντάξει τον Johnny 5 μέσα στα ευρύτερα πλαίσια της ποπ κουλτούρας, για όσους μεγάλωσαν στα 80’s και τα 90’s.
Data (Brent Spiner) – Star Trek: The Next Generation film series
Μπορεί να μην είναι του γούστου μου το όλο setting, αλλά οι απανταχού ‘Trekkies’ λογικά θα το εκτιμήσουν.
Παρόλο που ξεκίνησε στη σειρά ως μετα-Spock, δίνοντας μια πιο αποστασιοποιημένη οπτική για την ανθρώπινη δραστηριότητα, ο Data κατάφερε να εξελιχθεί στο θετικό αποτέλεσμα που όλοι οι επιστήμονες, που ασχολούνται με τον εν λόγω τομέα, θα ήλπιζαν.
Να γίνει ένα σχεδόν τέλειο ανθρωπομορφικό ον, με την ικανότητα να καταλαβαίνει τον ανθρώπινο ψυχισμό (κάτι που για χρόνια αποζητούσε), και να μπορεί να διαθέσει τις ιδιότητες του τεχνητού του σώματος στο να βοηθήσει τους συντρόφους του.
Και αφού ο Data θεωρείτο και sex symbol την εποχή εκείνη, για πολλούς από τους/τις Trekkies, η θυσία του (όσο κράτησε) για να σώσει τον Picard και το πλήρωμα θα ήταν ανάλογη με το θάνατο της μαμάς του Bambi.
Ash (Ian Holm) – Alien (1979)
Είναι λίγο περίεργο όταν γνωρίζεις έναν ηθοποιό ως πατριάρχη μιας τριμελούς μικροσκοπικής οικογένειας που ζουν κάτω από το πάτωμα ενός σπιτιού ανθρώπων και όταν μεγαλώνεις να τον βλέπεις ως μηχανορράφο ανδροειδές.
Αλλά αυτό είναι και το μεγαλείο ενός ηθοποιού, η γκάμα του, μέσα στην οποία το ταλέντο δεν παρεκκλίνει στο ελάχιστο.
Γιατί την πρώτη φορά που είδαμε όλοι το ‘Alien’, πέρα από τη σκηνή που ένα αιμοσταγές εξωγήινο πλάσμα βγαίνει μέσα από τα σωθικά ενός ανθρώπου, ποια ήταν η σκηνή που μας ξάφνιασε περισσότερο;
Και απαντώ, βεβαίως βεβαίως, πως ήταν η στιγμή που ο Ash αποκεφαλίζεται και… συνεχίζει να ζει!
Μέχρι τώρα τον θεωρούσαμε τον άνθρωπο που κινεί τα νήματα, τον άνθρωπο που έχει τη δική του υποχθόνια ατζέντα, τον άνθρωπο που στο τέλος θα τους σκοτώσει όλους.
Όπως αποδείχτηκε, όλοι οι χαρακτηρισμοί ήταν λίγο-πολύ ορθοί εκτός από το «άνθρωπος».
Όπως το Alien που εκπροσωπεί το κακό που έρχεται απ’ έξω, έτσι ο Ash είναι το κακό που καραδοκεί μέσα, καθώς, άσχετα με τη φυσιολογία του, έχει την ικανότητα να εισχωρεί ανάμεσα στους ανθρώπους παίρνοντας την ίδια μορφή.
Και πριν βιαστείτε να πείτε ότι τα ρομπότ είναι κακά, να υπενθυμίσω ότι ο Ash εκτελούσε εντολές από οργανικά όντα τα οποία μοιάζουν με αυτά που βλέπουμε κάθε πρωί στον καθρέφτη μας.
Ένα μικρό trivia: Τα ονόματα των ανδροειδών φαίνεται να έχουν ονόματα με αλφαβητική σειρά: Ash, Bishop, Call και ο David, από το πρόσφατο Prometheus. Μπορείτε να αρχίσετε να μαντεύετε ονόματα από ‘E’, για πιθανό νέο ανδροειδές στο sequel.
Πράκτορας Smith (Hugo Weaving) – The Matrix trilogy
«Mister Anderson»
Αυτές οι δύο λέξεις έφταναν για να καταλάβει το κοινό ότι επρόκειτο να ακολουθήσει φοβερή σκηνή.
Ο Smith ξεκινάει ως υιός φτιαγμένος από το σύστημα για να εξολοθρεύει τους ανθρώπους που ‘δεν κάθονται καλά’ μέσα στη μήτρα.
Από την αρχή φαινόταν, όμως, ότι είχε κάτι ξεχωριστό επάνω του.
Κάτι το οποίο ξεδιπλώθηκε μετά την πρώτη ταινία και καταλάβαμε ότι ο Smith δεν ήταν μόνο ένα προϊόν του συστήματος, ήταν κάτι παραπάνω.
Ήταν ο αντι-Neo.
Βέβαια, αν και η ύπαρξη του ήταν τελείως τεχνητή, μη-ανθρώπινη, παραδόξως ήταν η έντονα ανθρώπινη υποκριτική ικανότητα του Weaving, με τις εκφράσεις του προσώπου, το φλέγμα κτλ, που έκαναν τον Smith τόσο εντυπωσιακή φιγούρα (ανά στιγμές, ίσως και καλύτερο από τον ίδιο τον πρωταγωνιστή).
T-800 (Arnold Schwarzenegger) – Terminator film series
Με τόσες δεκαετίες καριέρας στο χώρο και μια θητεία σε μια σημαντική θέση στο χώρο της πολιτικής, ποτέ ο Arnie δεν είχε έναν τόσο iconic ρόλο όσο αυτόν του Εξολοθρευτή.
Αρχικά ως μια συνθετική μορφή ζωής που είναι καλά προγραμματισμένη για να εξολοθρεύσει το ανθρώπινο είδος, έπειτα ως ο μηχανικός ήρωας που αναπτύσσει αφύσικα στενούς δεσμούς με τους εκπροσώπους της αδύναμης σάρκας, ο T-800 αποτέλεσε μια cult φιγούρα και ένα -γιατί όχι- είδωλο της ποπ κουλτούρας, χάρη στην ‘παγωμένη’ αλλά συνάμα cool αποτύπωση από τον πρώην κυβερνήτη της Καλιφόρνια.
Η ταινίες έρχονται να θυμίσουν ότι αν ο άνθρωπος βασίζεται πολύ στην τεχνολογία, υπερβαίνοντας κατά πολύ τα εσκαμμένα, τότε το πράγμα θα γυρίσει εναντίο του.
Ταυτόχρονα, όπως ο αντι-ήρωας από το μέλλον κρατάει μέσα από το ρόλο του την ελπίδα στον άνθρωπο ότι δεν έχουν χαθεί τα πάντα και ότι μπορεί ακόμα να πολεμήσει το καταστροφικό πεπρωμένο του.
Edward Scissorhands (Johnny Depp) – Edward Scissorhands
Ένα από τα πιο τραγικά τεχνητά πλάσματα που πέρασαν από τη μεγάλη οθόνη, με τον χαρακτήρα να βιώνει τόση απόρριψη για τη διαφορετικότητα του που αγγίζει τα όρια του ρατσισμού.
Τα κοφτερά δάχτυλα του μπορεί να δείχνουν επικίνδυνα σε όποιον είναι ήδη προδιατεθειμένος αρνητικά, αλλά όποιος προσπαθεί να δει ‘πίσω από τις λέξεις’, αντικρίζει ένα μοναχικό παιδί που έμεινε ‘ορφανό από πατέρα’ και δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως τον κόσμο γύρω του.
Το δράμα του, όμως, δεν περιορίζεται μόνο στην αντιμετώπιση των άλλων, αλλά και στη δική του συνειδητοποίηση ότι δεν ανήκει σε αυτό το περιβάλλον, καθώς δε μπορεί να είναι με την αγαπημένη του, επειδή τον εμποδίζει η φυσιολογία του.
Και μπορεί αυτός να έχει τις λεπίδες στα χέρια, αλλά πάντα οι ‘καθαρόαιμοι άνθρωποι’ είναι αυτοί που διψάνε για αίμα στο τέλος.
Κι αν τα κοριτσόπουλα της εποχής είχαν ερωτευτεί τον Depp μία φορά για το ρόλο του στη σειρά Jump Street 21, μετά τον ‘Ψαλιδοχέρη’ πέφτανε στα πατώματα και εύχονταν να τους έσκιζε τα εσώρουχα με τα ψαλιδοχέρια του.
Roy Batty (Rutget Hauer) – Blade Runner (1982)
Ποιος δε θέλει να ζήσει περισσότερο;
Ποιος μπορεί, προς το τέλος της ζωής του, να μην ένιωθε αδικία για το ότι δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει όσα ήθελε;
Και πως θα αντιδρούσε κανείς στη γνώση ότι η ζωή του είναι περιορισμένη;
Ο Batty -ένας από τους πιο αγαπημένους του κοινού και iconic villains στο sci-fi genre- είναι ένα ‘replicant’ που προσπαθεί να επιμηκύνει τη διάρκεια ζωής του, αλλά παρόλη τη σύντομη ‘ημερομηνία λήξης’ του, έχει υπεράνθρωπες ικανότητες και την εξυπνάδα να τις χρησιμοποιήσει κατά το συμφέρον του.
Ωστόσο, αδυνατεί να κατανοήσει τα ανθρώπινα συναισθήματα, κάτι που τον κάνει έναν υπέροχα περίπλοκο χαρακτήρα και ιδανικό αντίποδα για τον Deckard του Ford.
Ο τελικός του μονόλογος εκφράζει τόσο πολύ το τι θα σκεφτόταν ένα τεχνητό ον, που η κατασκευή του από τα δήθεν ‘ανώτερα πλάσματα’ ήταν τόσο άδικη για τον ίδιο, και ταυτόχρονα τα λόγια του περιέχουν μια ανθρωπιά που είναι αφοπλιστική.
Ο συμβολισμός με το περιστέρι είναι η απόδειξη ότι η ψυχή δεν είναι προνόμιο μόνο των οργανικών ανθρώπων.
Κοίτα τον, Ford, σαν αποχαυνωμένος…
HAL 9000 (Douglas Rain) – 2001: A Space Odyssey (1968)
Οι πιο κλασσικοί του είδους έχουν συνδυάσει -ενίοτε και ταυτίσει- την έννοια της τεχνητής νοημοσύνης με τον HAL από το έπος του Kubrick.
Είναι το αρχετυπικό παράδειγμα του A.I. villain, όπου θεωρεί τον εαυτό του αλάθητο, σε αντίθεση με τους ανθρώπους που κάνουν λάθη και πρέπει να το πληρώσουν με τη ζωή τους.
Η φωνή του είναι τόσο χαρακτηριστική, με ήρεμο, σχεδόν νανουριστικό τόνο, αλλά συνάμα με μια creepy χροιά που -σε συνδυασμό με το κόκκινο φωτάκι/μάτι και, φυσικά, τις δολοφονικές τάσεις- σε κάνει να χάνεις τον ύπνο σου.
Η ψυχρή λογική του, όμως, δεν είναι στο απυρόβλητο των συναισθημάτων, αφού, με βάση την αυτοσυντήρηση του, νιώθει ακόμη και φόβο όταν ο Bowman τον αποσυνδέει.
Ο HAL ανήλθε τόσο ψηλά σαν εικόνα στα μάτια του κοινού και των μετέπειτα δημιουργών, που αποτέλεσε τη βάση ή την έμπνευση για πολλούς μετέπειτα A.I. διαδόχους του στον κινηματογράφο.
Τιμή και δόξα στους αδικοχαμένους νοήμονες υπολογιστές!
David (Haley Joel Osment) – A.I. Artificial Intelligence (2001)
Και δια χειρός Spielberg, μη μου πείτε ότι δεν τον περιμένατε να είναι στη λίστα;
Ο David είναι ένα cyborg (ή ‘Mecha’, για να χρησιμοποιήσω την ορολογία) με την ικανότητα να μπορεί να αναπαράγει συναισθήματα, όπως η αγάπη.
Και, όπως ένα μωρό ‘αποτυπώνει’ τη μητέρα του και ανταποκρίνεται στις εκδηλώσεις αγάπης της, έτσι και ο David, μέσω της τεχνολογίας, ‘κλειδώνει’ στο μυαλό του την μητέρα του και αναζητά, όπως κάθε παιδί, την αγάπη και την προσοχή της.
Ποιος είσαι εσύ, είτε λέγεσαι ‘δήθεν’ γονιός, είτε λέγεσαι κατασκευαστής, που θα αποφασίσεις αν πρέπει να υπάρχει ή όχι ένα πλάσμα που σκέφτεται και νιώθει;
Το αγανακτισμένο ερώτημα γίνεται πιο έντονο, αν σκεφτεί κανείς ότι ο David δεν προσπάθησε να πειράξει κανέναν, αντίθετα ένιωθε το φόβο που θα αισθανόταν οποιοδήποτε παιδί στην ηλικία του, αντικρίζοντας την ικανότητα και -χειρότερα- τη δίψα για βία των ανθρώπων.
Όπως εξελίχτηκε η ταινία στο τέλος, σίγουρα ένα αληθινό cyborg αγόρι θα άξιζε πολύ περισσότερο να επιβιώσει από κάποιους κάλπικους ανθρώπους.
Μπορεί το ending να μην ήταν ‘happy’ στα δικά μας μάτια, στα δικά του όμως ήταν το πιο ευτυχισμένο που θα μπορούσε να έχει.
Άλλο ένα αφιέρωμα έφτασε στο τέλος του και ελπίζω να σας ευχαρίστησε και να σας έδωσε τροφή για σκέψη -είτε οργανική είτε τεχνητή.
Αφήστε τα ανθρώπινα σχόλια σας, μέσω της τεχνολογίας του υπολογιστή και του διαδικτύου, στο γνωστό σημείο.
1.jpg)
