Τα βιβλία ιστορίας καταγράφουν τα γεγονότα αντικειμενικά (όσο αυτό είναι δυνατό), ως εξωτερικοί παρατηρητές.
Από την άλλη μεριά, τα γεγονότα της εσωτερικής ζωής του καθενός (του ψυχισμού μας) δεν “καταγράφονται” πουθενά κατά τον ίδιο τρόπο, αν και οπωσδήποτε η σχέση των εσωτερικών μας γεγονότων με τον εξωτερικό κόσμο διαμορφώνει την ίδια την ιστορία.
Αυτό λοιπόν που η ιστορική επιστήμη δεν μπορεί να κάνει, το μπορεί το σινεμά.
Ο κινηματογράφος είναι η μόνη τέχνη που μπορεί να εμφανίζει εξωτερικά (κάνοντας χρήση των τεχνικών μέσων του σινεμά) τις κινήσεις, τις εντάσεις, τις διαθέσεις, τα νοήματα και τις συγκινήσεις που συμβαίνουν στον εσωτερικό μας κόσμο.
Ο κινηματογράφος δεν είναι απλώς και μόνο μια ρεαλιστική καταγραφή του εξωτερικού κόσμου, ούτε απλώς και μόνο ένα τερτίπι της φαντασίας – ένα ανώδυνο παραμύθι όπως συνηθίζουμε να λέμε - αλλά είναι η συνάντηση των δύο.
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η ταινία των αδερφών Coen.
Ένας πρωταγωνιστής που δεν μιλάει σχεδόν καθόλου, παραμένει ανέκφραστος χωρίς ξεσπάσματα και έντονες εκφράσεις, με δύο λόγια περνάει μάλλον απαρατήρητος.
Κανένα βιβλίο δεν θα γράψει ποτέ γι αυτόν.
Την ίδια στιγμή ο Ed Crane είναι ο κεντρικός ήρωας της ταινίας και ο μοναδικός αφηγητής της ιστορίας του.
Όσα δεν λέει ποτέ ως χαρακτήρας, τα διηγείται σε εμάς ως έναν εσωτερικό μονόλογο.
Παρουσιάζει ένα αδικαιολόγητο (για έναν απλό κουρέα σαν αυτόν) ενδιαφέρον για τη μουσική του Μπετόβεν.
Καπνίζει διαρκώς τα τσιγάρα του και βλέπουμε τον καπνό να τυλίγει το πρόσωπό του σε αργά πλάνα.
Το ίδιο αργά βλέπουμε τον ίδιο να παρακολουθεί τους περαστικούς να πηγαίνουν στη δουλειά τους ακολουθώντας την κανονική ροή του χρόνου και της εξωτερικής πραγματικότητας.
Στη μόνη ίσως σκηνή όπου η δράση – δηλαδή η ένταση του σώματός μας που εκφράζεται εξωτερικά – είναι παρούσα, είναι εκείνη όπου ο Crane θα παλέψει και θα σκοτώσει τον εραστή της γυναίκας του.
Αμέσως μετά όμως θα επιστρέψει σπίτι και θα καθίσει στο ίδιο ακριβώς σημείο όπου καθόταν πριν, στην άκρη του κρεβατιού, κοντά στα πόδια της γυναίκας του, και θα συνεχίσει την αφήγησή του από το σημείο που την είχε αφήσει.
Με αυτό τον απλό, μα τόσο έκδηλο τρόπο, ο σκηνοθέτης θα μας δείξει ότι το γεγονός της εξωτερικής ζωής – και τι γεγονός! ένας φόνος - είναι περισσότερο μια παρένθεση στην εσωτερική ροή και την πραγματικότητα της αφήγησης.
Η ασπρόμαυρη φωτογραφία, ο αργός ρυθμός – που δεν αλλάζει ακόμα και σε σκηνές κορύφωσης - τα πλάνα όπου ο χρόνος των εσωτερικών γεγονότων επιβραδύνεται (slow motion) για να ταιριάξει στον ρυθμό και στην ατμόσφαιρα του Crane, η μουσική του Μπετόβεν (αποκλειστικά τα αργά μέρη από τις σονάτες του, adagio sestenuto, andante) εμφανίζουν μπροστά μας έναν κρυμμένο χώρο και έναν άλλο χρόνο, εκείνον της εσωτερικής ζωής του πρωταγωνιστή, εκείνον που καμιά ιστορία δεν θα καταγράψει ποτέ και κανείς ερευνητής δεν είναι ικανός να βρει εκεί έξω.
Ο Crane είναι ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί ακόμα και στον ίδιο του τον θάνατο στην ηλεκτρική καρέκλα, στην τελευταία σκηνή.
Αυτή η σκηνή παρουσιάζεται λουσμένη σε ένα άπλετο και εντελώς αδικαιολόγητο λευκό φως, χωρίς ίχνος πόνου και αγωνίας, όπως θα περιμέναμε να δούμε αν ο σκηνοθέτης ενδιαφερόταν να μας παρουσιάσει την εξωτερική, ορατή κατάσταση ενός μελλοθάνατου.
Αυτό το “εκεί” του τίτλου είναι ξεκάθαρο πια, γιατί μοιάζει να αναφέρεται στο εξωτερικό “εκεί” της πραγματικότητας.
Ο Crane ήταν περισσότερο στο “αλλού” της δικής του εσωτερικότητας, χωρίς να καταφέρει να συγχρονίσει τον ρυθμό του με τον ρυθμό του κόσμου γύρω του.
Ο Άνθρωπος που δεν Ήταν Εκεί είναι μια ταινία που ισορροπεί ανάμεσα στην δύναμη της εξωτερικής δράσης από την μια, και την ένταση μιας αόρατης κίνησης εσωτερικών γεγονότων και συγκινήσεων από την άλλη.
Μια πραγματικότητα που ο καθένας κρύβει μέσα του και κουβαλά μαζί του χωρίς πάντοτε να βρίσκει τον τρόπο να εκφράσει τη σχέση τού «εκεί» με το «αλλού», του «έξω» με το «μέσα».
Κι όμως, αυτή τη σχέση του έξω με το μέσα (του Ed Crane), μας την εμφανίζει ο κινηματογράφος.
Γιώργος Παυλίδης.
1.jpg)
