Από την προηγούμενη εβδομάδα, στο FilmBoy, στην ευρύτερη Περι Φιλ(μ)οσοφίας στήλη, ξεκινήσαμε μια μικρή ενότητα με τίτλο «Ίδιο θέμα, άλλο βλέμμα».
Παρουσιάζουμε δύο ταινίες με σκοπό να δείξουμε πώς κάποιοι σκηνοθέτες παίρνουν το ίδιο θέμα, αλλά το προσεγγίζουν τόσο διαφορετικά, ώστε το κινηματογραφικό τους βλέμμα δείχνει το ξεχωριστό ενδιαφέρον του καθενός και φανερώνει διαφορετική διάθεση και στάση απέναντι στο ίδιο γεγονός.
Την προηγούμενη βδομάδα είδαμε το «Πάθος της Ζαν ντ’ Άρκ» του Carl Dreyer.
Σήμερα θα δούμε «Την Δίκη της Ιωάννας της Λωραίνης» (Proces de Jeanne d'Arc) του Robert Bresson.
Θυμίζω ότι και οι δύο ταινίες αφορούν το ίδιο ιστορικό γεγονός.
Ο Bresson ενδιαφέρεται για το χρονικό της Δίκης, βασιζόμενος σε αυθεντικά κείμενα που έχουν σωθεί, και μας δίνει μια ταινία που πλημμυρίζει μεν από διαλόγους (υπερβολικός αριθμός διαλόγων για ταινία του Bresson), αλλά από την άλλη μεριά η μικρή της διάρκεια ισορροπεί την όλη αίσθηση.
Παρουσιάζει την ιστορία την Ιωάννας ως προς την Δίκη της, παρά ως προς το Πάθος της (όπως κάνει ο Dreyer στη δικη του εκδοχή).
Την παρουσιάζει ως αιχμάλωτη που αντιστέκεται στις κατηγορίες, παρά ως θύμα ή μάρτυρα.
- Ενώ στην ταινία του Dreyer τα πλάνα είναι κατά κανόνα κοντινά και μετωπικά, αφού αυτό που ενδιέφερε εκεί ήταν ο προσωπική δοκιμασία, στην ταινία του Bresson επικρατούν τα μεσαία πλάνα και οι αντίστροφες γωνίες λήψεις.
- Τα μεσαία πλάνα (ούτε πολύ κοντά, ούτε πολύ μακριά) είναι ιδανικά για την ανάδειξη της δράσης και της εξέλιξης της δίκης.
Ο Bresson δεν ενδιαφέρεται για την δίκη ως πάθος, αλλά για την δίκη ως πορεία, ως δράση, ως όδευση προς τον θάνατο.
Γι αυτό άλλωστε και προτιμούνται οι αντίστροφες γωνίες λήψεις, ώστε να γίνεται φανερό ότι οι πρωταγωνιστές απευθύνονται ο ένας στον άλλο, υπάρχει συνεχώς ενεργή μια ανταλλαγή επιχειρημάτων κατηγορίας και υπεράσπισης, κοντολογίς μια εξέλιξη της δράσης.
- Η ηρωίδα τοποθετείται κυρίως στο κέντρο του κάδρου (μεσαίο πλάνο) μαζί με κάποιο τμήμα του χώρου μέσα στον οποίο βρίσκεται, είτε αυτός είναι η αίθουσα του δικαστηρίου, είτε το δωμάτιό της, είτε το κελί των θανατοποινιτών.
Ο χώρος αυτός όμως – κι εδώ έγκειται η ιδιαιτερότητα της όψης του - ακολουθεί τον τρόπο του τεμαχισμού.
Δεν μας δίνεται σχεδόν ποτέ ένα γενικό - συνολικό πλάνο της δικαστικής αίθουσας, του δωματίου ή του κελιού, παρά μόνο τεμαχισμένα κομμάτια των χώρων.
Η πόρτα, το παράθυρο, το τραπέζι, οι καρέκλες, η αίθουσα, δεν παρουσιάζονται ποτέ ολόκληρα αλλά πάντοτε κόβονται βίαια στα όρια του κάδρου.
Δεν υπάρχει τίποτα ολοκληρωμένο, ανοικτό, ελεύθερο.
Τα πάντα γύρω από την Ιωάννα μοιάζουν περιορισμένα, βίαια τεμαχισμένα από κάποιο αόρατο όριο.
- Ο χώρος στον Bresson αποκτά την όψη ενός κελιού που φυλακίζει εντός του την κατηγορούμενη ηρωίδα του.
Με τον τρόπο αυτό, ο Bresson φτάνει ίσως σε ένα αποτέλεσμα που στον Dreyer ήταν μόνο έμμεσο, δηλαδή στο να εκφράζει το αίσθημα της αγωνίας και της απόγνωσης της ηρωίδας του χωρίς να χρειάζεται να υποτάξει τον χώρο στα κοντινά πλάνα (όπως κάνει ο Dreyer).
O ίδιος ο (τεμαχισμένος) χώρος είναι ικανός να ανταποκριθεί σε αυτό το αίσθημα του εγκλεισμού (σωματικού και ψυχικού).
Ο Bresson λοιπόν, στοχεύει στην Δίκη και όχι στο Πάθος της Ιωάννας.
Έτσι εστιάζει στους διαλόγους και χρησιμοποιεί μεσαία πλάνα για να αναδείξει τη δράση, αντίστροφες γωνίες λήψεις για να δείξει την ανταλλαγή των επιχειρημάτων και την εξέλιξη της πλοκής, κάδρα που τεμαχίζουν τον χώρο για να δείξει το αίσθημα εγκλεισμού και φυλάκισης της ηρωίδας.
Ξεκινώντας από το ίδιο θέμα φτιάχνει – με άλλο βλέμμα - έναν άλλο κινηματογραφικό κόσμο απο εκείνον του Dreyer.
Και στις δύο περιπτώσεις των ταινιών, i) η όψη του χώρου και των προσώπων, ii) η τροπή που παίρνει η ατμόσφαιρα της ταινίας και iii) ο χαρακτήρας που αποκτά ο κινηματογραφικός κόσμος, όλα βρίσκονται σε απόλυτη συνάφεια με το θέμα της ταινίας (ξανά μορφή και περιεχόμενο είναι αξεδιάλυτα) και φανερώνουν το ιδαίτερο βλέμμα του κάθε σκηνοθέτη.
Γιώργος Παυλίδης.
1.jpg)
