Άλλη μια μικρή ενότητα, σε δύο μέρη, ξεκινάει στο FilmBoy.
Πολωνικό σινεμά και όχι, δεν θα αναφερθούμε στα «βαριά χαρτιά» όπως Κισλόφσκι (Μικρή ιστορία για έναν φόνο, Διπλή ζωή της Βερόνικα, Μπλε, Λευκή και Κόκκινη ταινία), Πολάνσκι (Αποστροφή, Το μωρό της Ρόζμαρυ, Chinatown, Ο Πιανίστας, Αόρατος συγγραφέας, Ένατη Πύλη), Βάιντα (Στάχτες και Διαμάντια, Η Γη της Επαγγελίας, Κανάλ), Αγκνιέσκα Χόλαντ (Europa – Europa, The Secret Garden, Αντιγράφοντας τον Μπετόβεν, In Darkness)
..Ή τους λιγότερο γνωστούς Ζουλάφσκι (The Important Thing Is To Love),
Σκολιμόφσκι (Your Money or Your Life, Little Hamlet), Αλεξάντερ Φορντ (The Martyr, Eighth Day of the Week).
Θα παρουσιάσουμε δύο ιδιαίτερες αλλά ελάχιστα γνωστές περιπτώσεις σκηνοθετών, με ξεχωριστό κινηματογραφικό (και φιλοσοφικό) ενδιαφέρον.
The last day of the summer (1958) - Tadeusz Konwincki
Μια γυναίκα, την τελευταία μέρα των διακοπών της, γνωρίζει έναν άντρα σε μια ερημική παραλία.
Ένα έντονο φλερτ αναπτύσσεται μεταξύ τους, μέχρι που ο άντρας της ζητάει να μείνει μαζί του.
Εκείνη αποκοιμιέται δίπλα του και όταν ξυπνάει ο άντρας έχει φύγει.
Η ταινία θεωρείται ως η πρώτη απόπειρα του ανεξάρτητου σινεμά στην Πολωνία, γυρισμένη με ελάχιστα χρήματα μέσα σε 3 μέρες από 4 ανθρώπους (τους δύο ηθοποιούς, τον σκηνοθέτη και τον κάμεραμαν).
Και είναι μια απόδειξη ότι με ελάχιστα μέσα και έναν κατάλληλο χώρο μπορεί κανείς να δημιουργήσει κάτι ξεχωριστό.
- Κινηματογράφηση
O χώρος στον κινηματογράφο μπορεί να αποκτήσει πρωταγωνιστικό ρόλο με πολλούς τρόπους.
1. Έστω ένα σπίτι, ένα εργοστάσιο, ο δρόμος μιας πόλης, είναι όλα τους κοινωνικοί χώροι.
Με αυτό εννοούμε ότι μέσα τους λαμβάνουν χώρα συμπεριφορές και δράσεις που συνήθως συνδέονται με το περιβάλλον τους.
Μια οικογενειακή στιγμή στο εσωτερικό ενός σπιτιού, μια απεργία σε ένα εργοστάσιο, μια οδομαχία στους δρόμους της πόλης.
Σε αυτές τις περιπτώσεις το περιβάλλον είναι καθοριστικό για την συμπεριφορά-δράση και συνήθως δείχνεται κινηματογραφικά με μεσαία-μακρινά πλάνα, ώστε να είμαστε σε θέση (ως θεατές) να βλέπουμε συγχρόνως τον χώρο της δράσης και την ίδια τη δράση ως κίνηση μέσα στο χώρο αυτό.
2. Έστω ένα κοντινό πλάνο σε ένα πρόσωπο ή σε ένα αντικείμενο.
Στο κοντινό πλάνο το αντικείμενο που κινηματογραφείται, αποσπάται για λίγο από το περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκεται.
Η οθόνη "γεμίζει" με το αντικείμενο αυτό, το οποίο κοιτάζουμε κατά πρόσωπο.
Ο χώρος γύρω του είτε δεν είναι καθόλου ορατός, είτε αποτελείται από θραύσματα του χώρου που δεν είναι ικανά από μόνα τους να ορίσουν το πού στέκεται το πρόσωπο αυτό.
Σε ένα κοντινό πλάνο, οι κινήσεις ενός προσώπου δεν είναι πλέον μετατόπιση μέσα σε έναν χώρο, δεν είναι δηλαδή εξωτερική δράση, αλλά είναι έκφραση συναισθημάτων, δηλαδή εσωτερική ένταση που γίνεται ορατή σε εμάς ακριβώς χάρη στο κοντινό πλάνο.
Ο χώρος γύρω του είναι απλώς τυχαίος χώρος.
3. Εκτός από τον κοινωνικό χώρο και τον τυχαίο χώρο, υπάρχει και μια τρίτη περίπτωση που θα τον ονομάσουμε αρχέγονο χώρο.
Έστω ένα παρθένο δάσος, μια έρημος, μια αμμουδιά δίπλα στη θάλασσα.
Αυτά τα περιβάλλοντα δεν συνδέονται με συγκεκριμένες κοινωνικές συμπεριφορές, ούτε και είναι όμως τυχαίοι χώροι.
Μέσα σε τέτοιους χώρους οι πρωταγωνιστές μοιάζουν να απελευθερώνονται από τους κοινωνικούς τους ρόλους.
Γίνονται περισσότερο φυσικοί, αρχέγονοι, επιστρέφουν σε μια προκοινωνική κατάσταση.
Στην ταινία του Konwicki, ένας αρχέγονος χώρος κινηματογραφείται με μακρινά πλάνα και θέτει στο κέντρο της προσοχής μας άλλοτε τους όγκους των αμμόλοφων, άλλοτε την γραμμή της αμμουδιάς και την ορμή των κυμάτων της θάλασσας, άλλοτε απλώς τον ήχο του ανέμου και το κράξιμο των γλάρων.
Αυτές οι εικόνες και οι (αποκλειστικά) φυσικοί ήχοι συνθέτουν οπτικά και ηχητικά ένα περιβάλλον που δεν είναι ούτε κοινωνικό, ούτε τυχαίο.
Υπάρχει εκεί εκατοντάδες χρόνια, μορφοποιημένο από τις δυνάμεις της φύσης, και μέσα σε αυτό το περιβάλλον θα εμφανιστούν με αρχετυπική μορφή ένας άντρας και μια γυναίκα.
Δεν θα μιλήσουν πολύ (οι διάλογοι είναι ελάχιστοι), θα παίξουν σαν μικρά παιδιά, θα ονειρευτούν, θα κολυμπήσουν, θα δειπνήσουν πάνω σε μια πεταμένη ψαροκασέλα, θα κρυφτούν κάτω από αυτήν (φτιάχνοντας το πρώτο τους σπίτι) για να προστατευτούν από την καταιγίδα που θα ξεσπάσει.
- Σε κοντινά πλάνα θα δούμε τα πρόσωπά τους, καθώς ανταλλάσσουν χαμόγελα και σιωπές.
Είναι ντυμένοι στα μαύρα με φόντο το λευκό χρώμα της αμμουδιάς και του ουρανού.
Το λευκό και το μαύρο εμφανίζονται εδώ ως τα πρώτα χρώματα ή μη-χρώματα, σύμβολα για το καλό και το κακό ως το αρχέγονο ζεύγος των δυνάμεων που κινεί τον κόσμο.
Και όπως ξαφνικά εμφανίστηκε ο άντρας στη ζωή της γυναίκας, την τελευταία μέρα του καλοκαιριού, το ίδιο ξαφνικά θα εξαφανιστεί.
- Έτσι ο χώρος αυτός - που είναι ο πραγματικός πρωταγωνιστής της ταινίας - θα αποκαλύψει και μια αρχέγονη εικόνα του χρόνου.
Τί από αυτά συνέβη πραγματικά;
Συναντήθηκαν ο άντρας με τη γυναίκα ή όχι;
Ποτέ δε μαθαίνουμε τα ονόματα των δύο χαρακτήρων, ούτε το μέρος στο οποίο βρίσκονται.
Τα ονόματα δεν είναι απαραίτητα σε έναν αρχέγονο χώρο και χρόνο.
Εκεί μιλούν, ζουν, κινούνται και εκφράζονται οι ενορμήσεις, τα αρχέτυπα, και το βάθος που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια.
Ο Konwicki επιλέγει προσεκτικά τον χώρο της ταινίας του και τον κινηματογραφεί με τέτοιο τρόπο ώστε τον μετατρέπει από απλό φόντο – που μέσα του συναντιούνται οι δύο πρωταγωνιστές και εξελίσσεται η δράση - σε πρωταγωνιστικό στοιχείο της ταινίας που συνδέεται καθοριστικά με την συμπεριφορά των ηρώων, αφού αυτός ο χώρος την ορίζει και την αναδεικνύει.
Και φυσικά μας δείχνει πόσο σημαντική είναι για μια ταινία η επιλογή του χώρου, η κινηματογράφηση, οι ήχοι, τα χρώματα, το καδράρισμα, πόση δύναμη έχουν αυτά τα στοιχεία στο να δημιουργούν την ατμόσφαιρα μιας ταινίας.
Γιώργος Παυλίδης.
1.jpg)
