.jpg)
Η ταινία της Mira Nair, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Πακιστανού συγγραφέα Μοhsin Hamid, ξεκινάει με την απαγωγή ενός Αμερικανού καθηγητή από μια ομάδα εξτρεμιστών κάπου στη Λαχώρη.
Αμέσως μετά μεταφερόμαστε σε κάποιο καφέ της ίδιας πόλης του Πακιστάν, όπου ένας Αμερικανός δημοσιογράφος (Liev Schreiber, Movie 43) παίρνει συνέντευξη από ένα νεαρό Πακιστανό καθηγητή, ονόματι Changez (Riz Ahmed, Closed Cirquit).
Ο δημοσιογράφος εκφράζει τις υποψίες του πως ο Changez έχει παίξει κάποιο ρόλο στην απαγωγή του Αμερικανού καθηγητή και ο δεύτερος αποφασίζει να του διηγηθεί την προσωπική του ιστορία και τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ, δηλώνοντάς του εξαρχής πως δεν τρέφει κανένα αντιαμερικανικό συναίσθημα και πως, πολλές φορές, τα φαινόμενα απατούν.
“Ναι είμαι Πακιστανός, είμαι μουσουλμάνος. Αλλά δεν είμαι μονάχα αυτό” λέει σε κάποια σκηνή της ταινίας ο βασικός πρωταγωνιστής, μια φράση που σε μεγάλο βαθμό συμπυκνώνει τα θέματα τα οποία πραγματεύεται η φιλόδοξη όσο και αξιόλογη αυτή ταινία.
Φιλόδοξη γιατί επιδιώκει να μεταφέρει στην οθόνη ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί με θέμα την 'μετά την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης' εποχή και τις επιπτώσεις της συγκεκριμένης ενέργειας στις σχέσεις μεταξύ του δυτικού και του μουσουλμανικού κόσμου.
Αξιόλογη γιατί καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να συμπυκνώσει μέσα σε ένα περίπου δίωρο ζητήματα ταυτότητας, πολιτικής, κουλτούρας καθώς και υπαρξιακής αναζήτησης.
Η ιστορία του Changez, περιπετειώδης όσο και τραγική, μας ανοίγει ένα παράθυρο ώστε να δούμε τη ζωή απλών ανθρώπων, τις επιπτώσεις κοσμοϊστορικών γεγονότων σε αυτή, καθώς και τον τρόπο με το οποίο όσοι τυχαίνει να βρεθούν μέσα στη δίνη του κυκλώνα προσπαθούν να βρουν νόημα, να κατανοήσουν τι συμβαίνει, και να γνωρίσουν τον εαυτό τους μέσα σε ένα κόσμο που αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη και μέσα στον οποίο όλοι μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις διαφορετικές ταυτότητες και ρόλους τις οποίες επιλέγουμε (ή επιλέγονται για εμάς).
Γιατί πάνω απ' όλα, η ιστορία του Changez, από την πρώτη μέχρι την τελευταία στιγμή, είναι μια ιστορία σύγκρουσης ταυτοτήτων.
Γόνος μιας σχετικά ευκατάστατης αριστοκρατικής οικογένειας του Πακιστάν, η οποία έχει μεν διατηρήσει τον τίτλο της αλλά έχει ξεπέσει οικονομικά μπροστά στην άνοδο μιας νέας επιχειρηματικής μεσαίας τάξης, ο βασικός πρωταγωνιστής καταφέρνει να σπουδάσει χρηματοοικομικά, με υποτροφία, στις Ηνωμένες Πολιτείες, και συγκεκριμένα στο Princeton.
Νιώθοντας ξένος στο κλειστό περιβάλλον ενός ιστορικού πανεπιστημίου της Ivy League, αποφεύγει να συζητήσει για την οικονομική του κατάσταση με τους συμφοιτητές του αλλά καταφέρνει, χάρη στο πείσμα του και τις ικανότητες του, να βρει δουλειά ως οικονομικός αναλυτής σε μια μεγάλη εταιρία αξιολόγησης της Wall Street.
Η εξέλιξη του μέσα στην εταιρία είναι αλματώδης και έτσι σύντομα, χωρίς να το έχει καταλάβει και ο ίδιος, βρίσκεται στην ίδια οικονομική τάξη με εκείνη των νεόπλουτων επιχειρηματιών οι οποίοι είχαν σπρώξει στο περιθώριο την παλιά αριστοκρατική τάξη της οικογένειάς του.
Παράλληλα ερωτεύεται μια Αμερικανίδα φωτογράφο (μια έξοχη Kate Hudson, Something Borrowed - όσοι δεν έχετε δει το Almost Famous, δείτε το!) και, από τη μια μέρα στην άλλη, βρίσκει τον εαυτό του να βιώνει το λεγόμενο Αμερικανικό όνειρο.
Μα οι επιτυχίες αυτές δεν έρχονται χωρίς κάποιο τίμημα.
Ο Changez έχει να αντιμετωπίσει την επικριτική στάση του ποιητή πατέρα του σε σχέση με την ηθική του επαγγέλματος που επέλεξε, την περιφρόνηση των συμπατριωτών του στις Ηνωμένες Πολιτείες οι οποίοι κοροϊδεύουν το γιάπικο στυλ του και τη δυσκολία επικοινωνίας με την ανεξάρτητη, δυναμική όσο και εύθραυστη Έρικα.
(Στο βιβλίο, σε αντίθεση με την ταινία, οι δυο τους συναντιόνται κατά τη διάρκεια των διακοπών τους στη Ρόδο, τα τείχη της οποίας στα αρχαία χρόνια, σύμφωνα με τον Changez, χώριζαν την Ανατολή από τη Δύση.
Η σύγκρουση μεταξύ της διαφορετικής κουλτούρας τους είναι εμφανής στην ταινία, έστω και χωρίς τον δυνατό συμβολισμό που παρέχουν στο βιβλίο τα τείχη της Ρόδου).
Τα γεγονότα της 11/09 θα δυσκολέψουν ακόμα περισσότερο τα πράγματα καθώς οι διακρίσεις, ο ρατσισμός και ο φόβος προς το ξένο θα αρχίσουν να δυσκολεύουν τη ζωή του Changez.
Η καλή του κοινωνική θέση τον διευκολύνει στο να γλιτώσει από αρκετές δυσάρεστες καταστάσεις αλλά θα τον φέρουν τελικά αντιμέτωπο με τα θεμελιώδη ερωτήματα της ίδιας του της ύπαρξης και θα τον οδηγήσουν τελικά πίσω στη Λαχώρη και, ενδεχομένως, σε ριζοσπαστικά μονοπάτια.
Τι είναι τελικά ο Changez;
Ένας προδότης της πατρίδας του, ένας γενίτσαρος ο οποίος εγκατέλειψε όλες τις αξίες της κουλτούρας του για να κερδίσει μια θέση στην κοινωνική ελίτ της Αμερικανικής αυτοκρατορίας ή ένας σκεπτόμενος και διστακτικός φονταμενταλιστής, ο οποίος απογοητεύτηκε από την εμπειρία του στα πλαίσια του Δυτικού τρόπου ζωής και επέλεξε να αγωνιστεί, ακόμα και με ενδεχομένως ακραίους τρόπους, τελικά υπέρ των συμφερόντων της δικής του πατρίδας;
Ή μήπως τελικά οι άνθρωποι είναι αρκετά σύνθετοι ώστε να χωρέσουν σε διπολικά σχήματα τύπου είτε το ένα είτε το άλλο;
Ο θεατής θα μείνει με την αγωνία για το τι συμβαίνει μέχρι τα τελευταία λεπτά της ταινίας, αλλά αυτό δεν έχει και τόσο σημασία όσο τα ερωτήματα με τα οποία θα έρθει αντιμέτωπος κατά τη διάρκεια της.
Ερωτήματα που βρίσκονται ήδη στον τίτλο της ταινίας, στο υπέροχο αυτό οξύμωρο: Πως μπορεί ένας φονταμενταλιστής να είναι διστακτικός (reluctant), τη στιγμή που οι δύο έννοιες είναι εκ διαμέτρου αντίθετες μεταξύ τους;
Σε κινηματογραφικό επίπεδο η ταινία είναι άψογη.
Η σκηνοθεσία έχει το απαραίτητο νεύρο και καταφέρνει να συνδυάσει με πετυχημένο τρόπο την αφήγηση του Changez με τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στο μικρό καφέ την ώρα που συζητάει με τον Αμερικανό δημοσιογράφο.
Oι ερμηνείες, ειδικά αυτή του Riz Ahmed ο οποίος πραγματικά είναι έξοχος, είναι ικανοποιητικές και συνολικά το αποτέλεσμα είναι μια δυνατή πολιτική ταινία, από αυτές που δεν θέλουν τόσο να δώσουν απαντήσεις όσο να θέσουν ερωτήματα και προβληματισμούς (κάτι που είναι ιδιαίτερα αξιέπαινο τις στιγμές που η τέχνη συνδυάζεται με την πολιτική και η ανάγκη διατύπωσης απαντήσεων συχνά κερδίζει τους δημιουργούς).
Οι αδυναμίες της ταινίας ίσως βρίσκονται στο γεγονός πως κάποιες στιγμές νιώθεις πως καταπιάνεται με πολλά ζητήματα, τα οποία ίσως θα ήθελαν λίγο περισσότερο χρόνο για να αναπνεύσουν.
Επίσης, στο γεγονός πως θα ήθελες να μάθεις περισσότερα για τη σχέση του ήρωα με κάποιους δευτερεύοντες χαρακτήρες - για παράδειγμα τη σχέση του με το αφεντικό του κατά τη διάρκεια της θητείας του στη Wall Street, ένας καλός Kiefer Sutherland (Melancholia) σε έναν κατά βάση μικρό και διακοσμητικό ρόλο).
Kυρίως όμως, για όσους έχουν διαβάσει το βιβλίο στο οποίο βασίζεται, στο γεγονός πως βασικά χαρακτηριστικά της πλοκής έχουν αλλάξει για να το κάνουν πιο κινηματογραφικό (το βιβλίο στην ουσία είναι ένας μονόλογος του Changez και ποτέ δε μαθαίνουμε τίποτα για τον Αμερικανό με τον οποίο μιλάει, ενώ το βιβλίο τελειώνει με ένα cliffhanger το οποίο η σκηνοθέτης προτίμησε να αποφύγει για χάρη ενός πιο εύληπτου και εύκολου φινάλε).
Στην τελική όμως, από όλες τις ταινίες οι οποίες έχουν γυριστεί σχετικά με την μετά την 11/09 εποχή και της επιπτώσεις της επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο και αλληλοεξαρτώμενο κόσμο, αυτή εδώ είναι ίσως μια απ' τις πιο σοβαρές.
Μακριά από τις ιδεολογικές ευκολίες και πολιτικές τοποθετήσεις ταινιών όπως το (έξοχο κινηματογραφικά) Zero Dark Thirty, το The Reluctant Fundamentalist είναι μια ταινία που θέτει ερωτήματα, αρνείται πεισματικά να πάρει πλευρά, αποδέχεται το γεγονός πως πολλές φορές η πολιτική τοποθέτηση δεν είναι μοναχά θέμα προσωπικής επιλογής αλλά κάτι το οποίο επιβάλλεται από δυνάμεις τις οποίες το άτομο έχει λίγες δυνατότητες να επηρεάσει, αλλά και διερωτάται διαρκώς το κατά πόσο το, περιορισμένο από τις αδυσώπητες συνθήκες, άτομο μπορεί να έχει ακόμα περιθώρια επιλογής στα πλαίσια διατήρησης μιας προσωπικής ηθικής η οποία μπορεί να σταθεί πέρα απ' το επίπεδο της μισαλλοδοξίας και το φόβο του διαφορετικού.
Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο φεστιβάλ της Βενετίας τον Αύγουστο του 2012, ενώ προβλήθηκε σε λίγες αίθουσες της Αμερικής στις 26 Απριλίου 2013.
Μιχαήλ Ζωντός.
The Reluctant Fundamentalist trailer by FilmBoy-gr
