Ψάχνοντας στο διαδίκτυο για πληροφορίες σχετικά με μια οποιαδήποτε ταινία, η μηχανή αναζήτησης θα μας δώσει εκατοντάδες ή και χιλιάδες αποτελέσματα από ένα ευρύ φάσμα δικτυακών τόπων: άρθρα που προέρχονται από μεγάλες εφημερίδες, από περιοδικά, από κινηματογραφικές ιστοσελίδες, από προσωπικά ιστολόγια ανθρώπων που έχουν χόμπι να σχολιάζουν ταινίες κλπ.
Αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι το πώς οι έκαστοτε συντακτες ονομάζουν αυτό που γράφουν για την ταινία: κριτική, άποψη, σχόλιο, review, παρουσίαση...
Με το πέρασμα του χρόνου οι έννοιες "κριτική" και "review" έφτασαν να σημαίνουν το ίδιο πράγμα και να χρησιμοποιούνται ως συνώνυμα.
Παρ' όλα αυτά, η διάκριση είναι υπαρκτή και σημαντική.
Και για να την εντοπίσουμε θα ξεκινήσουμε από τις ίδιες τις λέξεις.
Η "κριτική" προέρχεται από το ρήμα κρίνω και σημαίνει να διαχωρίζεις, να αποφασίζεις, και φυσικά να διατυπώνεις κρίσεις για την αξία κάποιου πράγματος.
Η λέξη "review" προέρχεται από δύο Λατινικές λέξεις, την πρόθεση "re" που σημαίνει "ξανά", και το ρήμα "videre" που σημαίνει "βλέπω".
Έτσι, review σημαίνει κυριολεκτικά "ξαναβλέπω".
Όμως ας αφήσουμε πίσω την ετυμολογία και ας περάσουμε στο σήμερα.
Διαβάζοντας review για κάποιο βιβλίο, μια θεατρική παράσταση, μια ταινία, θα βρούμε μια περίληψη των γεγονότων και της πλοκής, και μια κρίση σχετικά με αυτά τα γεγονότα.
Θα διαβάσουμε για το πόσο καλές ήταν οι ερμηνείες των ηθοποιών, πόσο καλά και με ποιόν τρόπο ο συγγραφέας ή ο σκηνοθέτης έχτισε την πλοκή του, πόσο αναπτύσσονται οι χαρακτήρες, ποιά μέσα χρησιμοποιήθηκαν (τρόπους αφήγησης).
Στο “review” τόσο η περίληψη όσο και η κρίση ξεκινούν από την ταινία και περιστρέφονται γύρω από αυτήν.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ελληνική λέξη για το “review” είναι "ανασκόπηση" (από την πρόθεση "ανά-" που σημαίνει ξανά, και το ρήμα "σκοπώ" που σημαίνει κοιτάζω/εξετάζω).
Η ανασκόπηση μια ταινίας είναι το ξανακοίταγμά της.
Η κριτική πλευρά μιας ανασκόπησης βασίζεται συνήθως στις (γενικώς αποδεκτές) απαιτήσεις και προσδοκίες του μέσου θεατή, και το εύρος της κριτικής ξεκινάει και τελειώνει στην συγκεκριμένη ταινία.
Η “κριτική”, από την άλλη μεριά, δεν θα επικεντρωθεί τόσο πολύ στην ανασκόπηση των γεγονότων και της πλοκής, αλλά επιπλέον θα επιχειρήσει να τοποθετήσει το έργο μέσα σε τρία πλαίσια: το πλαίσιο του είδους (genre) στο οποίο ανήκει η ταινία, το πλαίσιο του προσωπικού έργου του σκηνοθέτη, και το ιστορικό πλαίσιο της τέχνης του κινηματογράφου.
Έτσι, το μέτρο σύγκρισης δεν είναι μόνο οι απαιτήσεις και προσδοκίες του θεατή, αλλά επίσης:
- η θέση της ταινίας μέσα στην ομάδα ταινιών που αποτελούν το είδος της (ποιά στοιχεία αναπαράγει, ποιά στερεότυπα συναντάμε, ποιές νόρμες προσπαθεί να σπάσει, πόσο καλά λειτουργεί ως θρίλερ, κωμωδία, δράμα κλπ.)
- η θέση της ταινίας μέσα στο -μέχρι τώρα- έργο του σκηνοθέτη (πώς και αν συνδέεται με το προηγούμενο έργο του, αποτελεί ή όχι μια νέα πτυχή για τον σκηνοθέτη, ακολουθεί την ασφαλή δοκιμασμένη οδό ή επιχειρεί ένα άλμα προς κάτι καινούριο)
- η θέση της ταινίας ως άλλο ένα δημιούργημα της τέχνης του κινηματογράφου (ποιές ταινίες μπορεί να θυμίζει, τί επιρροές υπάρχουν, προσφέρει κάτι καινούριο στην τέχνη, ποιά οπτικά ή ακουστικά στοιχεία παρουσιάζουν ενδιαφέρον, υπάρχουν λόγοι για να την θυμόμαστε στο μέλλον κλπ.)
Η κριτική στάση είναι ακόμα πιο σημαντική όταν έχουμε να κάνουμε με μια πρωτοποριακή/πειραματική (ασυνήθιστη) ταινία.
Εκεί ο κριτικός πρέπει να μπορεί να καταλάβει όχι μόνο τί επιχειρεί να κάνει ο σκηνοθέτης, αλλά επίσης πόσο καλά το κατάφερε βασιζόμενος στην νόρμα και τους κανόνες που προσπαθεί να ξεπεράσει/ανατρέψει.
Καθώς η ποπ-μαζική κουλτούρα εξαπλώνεται, αναπτύσσεται μαζί της και ένα συνεχώς διευρυνόμενο δίκτυο ποπ-μαζικών μέσων παρουσίασης και κριτικής ταινιών (με κεντρικό πεδίο αναφοράς το διαδίκτυο).
Χωρίς αμφιβολία, τα reviews είναι αυτά που επικρατούν σχεδόν σαρωτικά έναντι των κριτικών.
Οι βασικοί παράγοντες που ωθούν τα πράγματα σε αυτή την κατεύθυνση είναι ο χρόνος και ο ανταγωνισμός.
Περισσότερες ταινίες σημαίνει λιγότερος διαθέσιμος χρόνος για την παρουσίαση της καθεμίας, σημαίνει λιγότερος διαθέσιμος χρόνος από την πλευρά των αναγνωστών προκειμένου να διαβάσουν μια κριτική και μικρότερες αντοχές συγκέντρωσης προκειμένου να διαβάσουν ένα μακροσκελές κείμενο.
Περισσότερος ανταγωνισμός σημαίνει απαίτηση για περισσότερο υλικό που "ανεβάζεται" στην ιστοσελίδα κάθε μέρα, σημαίνει λιγότερο διαθέσιμο χώρο γραφής για μια κριτική.
Έτσι, όταν διαβάζετε μια παρουσίαση ταινίας που έχει έκταση όσο δύο μεγάλες παράγραφοι (η μία περιγράφει την πλοκή και η άλλη δίνει συμπυκνωμένα κάποια στοιχεία για την ταινία) και όπου ο γράφων εκφράζει την άποψή του με κωδικοποιημένα σχήματα (καλή / άθλια, έξυπνη / σαχλαμάρα, δείτε την / μη τη δείτε), τότε πιθανότατα διαβάζετε review και όχι κριτική.
Όταν πάλι, κάποιος επιθυμεί πραγματικά να ενημερώσει τον αναγνώστη του για κάτι περισσότερο από την πλοκή της ταινίας και την προσωπική γνώμη του, τότε η κριτική είναι ο μόνος δρόμος, έστω και αν αυτός ο δρόμος είναι μακρύτερος και πιο απαιτητικός από εκείνον της ανασκόπησης.
Και οι δύο τρόποι έχουν την χρησιμότητά τους.
Αν θέλω να πάω σινεμά το βράδυ, μου αρκεί να διαβάσω reviews των ταινιών που προβάλλονται στις αίθουσες.
Αν μετά την προβολή διαφωνώ με το review κάποιου γράφοντα, μπορώ απλώς την επόμενη φορά να επικεντρωθώ σε εκείνους που το γούστο τους ταιριάζει με το δικό μου.
Αν πάλι διαβάζω κριτική τότε μπορεί να δω την ταινία υπό άλλο πρίσμα, μπορεί να μάθω κάτι, και κυρίως αν διαφωνώ με την κριτική και θέλω να σχολιάσω, θα το κάνω με άλλη διάθεση, έχοντας διαφορετική σημείο εκκίνησης και – τουλάχιστον - σεβόμενος τη δουλειά που έχει κάνει ο κριτικός, τις γνώσεις του, και τον χρόνο που κατέβαλλε για να παρουσιάσει κριτικά μια ταινία.
Γιώργος Παυλίδης.
1.jpg)
