Η προβολή μιας ταινία είναι ένα γεγονός, κάτι που MAΣ συμβαίνει μέσα στο χρόνο.
Το πότε συμβαίνει, μπορεί να απαντηθεί ευκολότερα (συμβαίνει Δευτέρα απόγευμα απο τις 7.30 έως τις 9.30) από το πού συμβαίνει (μια απαντηση όπως: συμβαίνει στην αίθουσα προβολής ή στο σαλόνι του σπιτιού μου, μας δίνει έναν εξωτερικό -γεωγραφικό- προσδιορισμό, αλλά δεν αρκεί.
Αυτο που συμβαίνει αντικειμενικά είναι προβολή φωτεινών δεσμών από ένας προτζέκτορα προς την επιφάνεια ενός τοίχου ή μιας επιφάνειας προβολής.
Για να γίνουν αυτές οι δέσμες φωτός αισθητές και κατα-νοητές ως προβολή ταινίας - ως εργου τεχνης- απαιτείται τουλάχιστον ένας άνθρωπος που κοιτάζει, ένας θεατής.
Και τότε το γεγονός που λεγεται σινεμά ΔΕΝ συμβαίνει μόνο έξω, αλλά ΚΑΙ μέσα μας.
Είναι η σχέση του μέσα και του έξω που το καθιστά γεγονός).
Όμως το ερώτημα σήμερα είναι πώς γράφουμε για μια ταινία ως γεγονός.
Οι γνώσεις και οι εμπειρίες μας επηρρεάζουν σίγουρα τον τρόπο που βλέπουμε σινεμά.
Και η γλώσσα που χρησιμοποιούμε συμπυκνώνει μέσα της (και μετά ανακοινώνει, δηλαδή μεταφέρει στους άλλους) νοημάτα, γνώσεις, συναισθήματα.
Την ίδια στιγμή, η γλώσσα που χρησιμοποιούμε καθοδηγεί επίσης καθοριστικά τον τρόπου που σκεφτόμαστε, το τί σκεφτόμαστε, τον τρόπο που βλέπουμε κλπ (Δεν γνωρίζουμε αυτό που βλέπουμε, αλλά βλέπουμε αυτό που ανα-γνωρίζουμε.
Η πρότερη εμπειρία - γνώση και η γλώσσα είναι καθοριστικές).
Έxει αναφερθεί πολλές φορές στο Filmboy, ότι η σκέψη του κινηματογράφου εμφανίζεται σε εμάς με ποικίλους τρόπους: με τους διαλόγους, τις εικόνες, τα χρώματα, την κίνηση, τη μουσική και τον ήχο.
Όταν όμως καλούμαστε να μιλήσουμε ή να γράψουμε για μια ταινία, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε λέξεις που θα συμπυκνώνουν τις σκέψεις, και τα συναισθήματά μας για μια ταινία, λέξεις που θα περιγράφουν την θέαση μιας ταινίας ως βίωμα.
Αυτό σημαίνει, πρώτα απ' όλα, ότι όταν γράφουμε για μια ταινία ΔΕΝ πρεπει να χρησιμοποιούμε τη "γλώσσα του σινεμά", αν λέγοντας "κινηματογραφική γλώσσα" εννοούμε ορους όπως κοντινά πλάνα και μονοπλάνα, ρακόρ, πλονζέ, ευρυγώνιους φακούς και φίλτρα, "κάμερα που κινείται" έτσι ή αλλιώς.
Αυτή είναι μια τεχνική γλώσσα που ήταν απαραίτητη στα πρώτα χρόνια του σινεμά, τόσο για τους τεχνικούς όσο και για όσους μιλούσαν και έγραφαν για σινεμα, ένας κοινός κώδικας για να καταλαβαίνουν σε τί αναφέρονται.
Οι τεχνικές γνώσεις είναι καλές και πολύ βοηθητικές, αλλά η συνεχής αναπαραγωγή μιας τεχνικής γλώσσας πλάθει σιγά σιγά ένα τεχνικό βλέμμα, δηλαδη έναν θεατή-τεχνικό-ανατόμο που βλέπει παντου κάμερες, φιλτρα, φακούς κλπ.
Το να ξέρουμε πώς γίνεται μια ταινία, ή πώς δόθηκε οπτικά το τάδε ή το δείνα αποτέλεσμα (με ευρυγώνιο φακό, μεγάλο βάθος του πεδίου, υψηλό κοντράστ κλπ) δεν απαντά στο τί, ούτε στο γιατί.
Το δέυτερο που θα ήταν καλό να αποφύγουμε, όσο είναι δυνατόν, είναι να γράψουμε απλώς μια περίληψη της πλοκής που θα αναφέρεται μόνο στην αφήγηση, τους χαρακτήρες και τη δράση.
Όχι επειδή αυτά δεν είναι μέρος της ταινίας, αλλά επειδή μια περίληψη της ταινίας συνήθως δεν μάς λέει τίποτα για το στυλ και την ατμόσφαιρα της ταινίας, για το πώς νιώθαμε και τί σκεφτόμασταν όταν την βλέπαμε.
Ακόμα και όταν κάποιες φορές τονίζουμε ορισμένες λεπτομέρειες του στυλ για να δείξουμε πώς αυτές συνδεονται με τον κεντρικό χαρακτήρα της ταινίας ή την υπόθεση και τη δράση της ταινίας (όταν ενας χαρακτήρας ζαλίζεται τότε η κάμερα κινείται παράξενα για να μας δείξει την ζαλάδα του, οταν η κάμερα κινείται γρήγορα μας "μεταφέρει" ζαλάδα), και πάλι η σύνδεση μορφής και περιεχομένου είναι συνήθως μεταφορική ή απλώς συμπτωματική.
Γιατί προσέχουμε την "μορφή" μόνο όταν η σύνδεσή της με το "περιεχόμενο" είναι προφανής, όταν δηλαδεί έρχεται να τονίσει κάτι που είναι ήδη εκεί, κατι που δίνεται μεσα από την υπόθεση, τη δράση, τις χειρονομίες.
Αν αποθεώνουμε τον "Πολίτη Κέην" επειδή ο Γουέλς χρησιμοποιησε ευρυγωνιους φακούς, βαθος του πεδίου, πλάγια κάδρα ή ότι άλλο, για πρώτη φορά στην ιστορία του σινεμα σε τέτοιο βαθμό και με τέτοιο τρόπο, αν αποθεώνουμε τον Γκοντάρ επειδή "τόλμησε" να καδράρει τους χαρακτήρες του με πλάτη στην κάμερα, τότε αναλωνόμαστε σε έναν ανούσιο θαυμασμό της τεχνικής για την τεχνική.
Από την άλλη μεριά ο Πολίτης Κέην δεν είναι "απλώς" μια ιστορία για εναν μεγιστάνα που επιθυμεί την εξουσία και αναπολεί την χαμένη αθωότητα των παιδικών του χρόνων.
Μια ταινία δεν περιγράφεται ούτε μόνο ως πλοκή και ιστορία, ούτε μόνο ως τεχνική καινοτομία και αρτιότητα.
Βιώνεται ως γεγονός.
Και το γεγονός αφορά εξίσου μορφή και περιεχόμενο.
Δεν υπάρχει καμία απόσταση ανάμεσα στη δράση και το νόημα, τα γεγονότα και την διάθεση γύρω από αυτά, τους χαρακτήρες και την ατμόσφαιρα, το περιεχόμενο και την μορφή.
Πρέπει λοιπόν να χρησιμοποιήσουμε μια ποιητική- προσωπική γλώσσα, που θα βλέπει το σινεμά ως αυτό που είναι: ένα ζωντανό γεγονός, έναν οργανισμό που κινείται, σκέφτεται, αισθάνεται, χρωματίζει, πλησιάζει, μεγενθύνει, εμβαθύνει.
Και μια γλώσσα που θα αναφέρεται εξίσου στην σχέση μας με την ταινία.
Την επόμενη φορά: Γράφοντας αντικειμενικά για μια ταινία.
Γιώργος Παυλίδης.
1.jpg)
