Άλλη μια μικρή ενότητα σε δύο μέρη, ξεκινάει σήμερα στο FilmBoy.
Αυτή τη φορά θα δούμε δύο ταινίες (η πρώτη διαρκεί λίγο περισσότερο από μια ώρα, η δεύτερη περίπου 15 λεπτά) με κύριο χαρακτηριστικό το ότι εισήγαγαν πολλές κινηματογραφικές καινοτομίες, και το ότι και οι δύο ασχολούνται με το ίδιο θέμα: την καταγραφή σκηνών από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων μιας μεγαλούπολης.
The man with the movie camera (1929) - Dziga Vertov
Το να δει κανείς “τον άνθρωπο με την κινηματογραφική μηχανή” για την πλοκή και τους χαρακτήρες, είναι φυσικά εντελώς άτοπο.
Αυτό που υπάρχει είναι περισσότερο ένα γενικό θέμα, η απεικόνιση επεισοδίων από την καθημερινή ζωή σε μια Ρώσικη μεγαλούπολη -εδώ είναι κυρίως η Μόσχα- και ένας κατά συνθήκη πρωταγωνιστής, η φιγούρα του ανθρώπου που κουβαλά τη μηχανή πάνω στο τρίποδό της και πειραματίζεται με αυτήν.
Το να δει κανείς την ταινία για να εντυπωσιαστεί από τα τεχνικά επιτεύγματα και τα οπτικά εφέ (δεν μιλάμε καθόλου για ηχητικά εφέ μιας και η ταινία είναι βωβή, με συνοδεία ζωντανής μουσική όπως συνηθίζονταν εκείνα τα χρόνια) είναι επίσης μακριά από την πραγματικότητα.
Όχι επειδή η ταινία δεν είναι γεμάτη τεχνικές καινοτομίες, αλλά επειδή όλα αυτά σήμερα θεωρούνται λίγο πολύ δεδομένα και συνηθισμένα, μιας και χρησιμοποιούνται κατά συρροή από όλους τους σκηνοθέτες.
Είναι μέρος της σύγχρονης γλώσσας του σινεμά.
Χάρη σε αυτή την ταινία λοιπόν, εισάγονται στον κινηματογράφο:
- καινοτόμες γωνίες λήψεις (κυρίως από πολύ χαμηλά, ή από πολύ κοντά)
- εναλλαγή κοντινών και μακρινών πλάνων, ανάδειξη των λεπτομερειών (με πολύ κοντινά πλάνα) και χρήση της συνεκδοχής (τεχνική όπου η εμφάνιση μιας λεπτομέρειας, ενός μόνο μέρους του συνόλου, εκφράζει και υπονοεί ολόκληρο το σύνολο –ένα κατάρτι σημαίνει ένα πλοίο, για παράδειγμα, δεν χρειάζεται να δείξουμε ολόκληρο το πλοίο)
- γραφιστικές συζεύξεις, (δύο διαδοχικά πλάνα που συνδέονται μεταξύ τους με τέτοιον τρόπο έτσι ώστε να δημιουργείται μια έντονη ομοιότητα στοιχείων σύνθεσης –ίδιο χρώμα, ίδιο σχήμα, ίδιο αντικείμενο, ίδια κατεύθυνση- κάτι που συνδέει συνειρμικά τα δύο πλάνα μεταξύ τους).
- ο παραλληλισμός του ανθρώπινου ματιού-βλέμματος με την κινηματογραφική κάμερα
- διπλοτυπίες (δύο εικόνες που προβάλλονται ταυτόχρονα ή μία πάνω στην άλλη)
- κάμερα σε κίνηση που ακολουθεί το αντικείμενο που κινηματογραφεί
- χρήση της γρήγορης και της αργής κίνησης που εμφανίζει κρυφές πτυχές των πραγμάτων και των κινήσεων
- φιξ καρέ (ένα ακίνητο πλάνο, σαν φωτογραφία, που σταματάει τη ροή του φιλμ και την κίνηση)
- stop motion ( μια τεχνική στην οποία θα δώσει άλλη διάσταση ο Jan Svankmajer)
…και δεκάδες άλλες τεχνικές εμφανίζονται για πρώτη φορά στην (σύντομη) ιστορία του σινεμά, μόλις το 1929.
Ας προσπαθήσουμε μονάχα να φανταστούμε πώς μπορεί να αντέδρασαν οι θεατές όταν αντίκρισαν ένα τρένο να έρχεται κατά πάνω τους ορμητικά – από χαμηλή γωνία λήξης ώστε η κίνηση της αμαξοστοιχίας να αποκτήσει μεγαλύτερη δυναμική και περισσότερη επιθετικότητα- πώς μπορεί να ένιωσαν όταν αντιλήφθηκαν ότι η εικόνα στην οθόνη δεν είναι στατική, αλλά ακολουθεί ένα αυτοκίνητο που τρέχει σαν να βρίσκεται δίπλα του (υποθέτω ότι αυτό που ένιωσαν ήταν ζαλάδα), πόσο μπορεί να παραξενεύτηκαν ή και να ενθουσιάστηκαν όταν είδαν μια βίδα να ξεβιδώνει «μόνη της», χωρίς επαφή με κάποιο εργαλείο ή χέρι, σαν μαγικό τρικ (για να το πετύχει αυτό ο Βέρτοβ, φωτογράφισε την βίδα σε διαφορετικά στάδια «βιδώματος» και έπειτα πρόβαλλε τις εικόνας με ανάποδη χρονική σειρά, έτσι η βίδα μοιάζει σαν να ξεβιδώνει μόνη της).
Στον «άνθρωπο με την κινηματογραφική μηχανή» το σινεμά αποκτά συνείδηση, στρέφεται στον εαυτό του, η κάμερα παρακολουθεί την ίδια τη διαδικασία της σύνθεσης της ταινίας (μοντάζ).
Ο κινηματογράφος διακηρύσσει την παρουσία του.
Ο Τζίγκα Βέρτοβ προειδοποιεί στην έναρξη της ταινίας, ότι δεν υπάρχει ιστορία για να καθοδηγεί το θεατές, δεν υπάρχουν υπέρτιτλοι, δεν υπάρχουν τα δεκανίκια του θεάτρου και της λογοτεχνίας.
Ο κινηματογράφος αναπτύσσει τη δική του γλώσσα, ξεδιπλώνει και τεντώνεται μπροστά στα μάτια μας, αποκαλύπτει τις κρυφές πτυχές του, και έπειτα κλείνει ξανά, αναστοχάζεται τον εαυτό του..
Διπλώνει και ξεδιπλώνει, και μέσα από τις πτυχώσεις του πλάθει τη μορφή του.
Σαν origami.
*Δεν είναι τυχαίο ότι ο πρόσφατα αποθανών κριτικός κινηματογράφου Roger Ebert, αποκαλούσε την συγκεκριμένη ταινία «το Οριγκάμι του σινεμά».
Την επόμενη βδομάδα.. το δίδυμο αδερφάκι της ταινίας του Βέρτοβ έρχεται από την Αμερική, 30 χρόνια αργότερα, και ο σκηνοθέτης χρειάστηκε, ούτε λίγο ούτε πολύ, 20 χρόνια για να ετοιμάσει 15 λεπτά ταινίας!
Γιώργος Παυλίδης.
