Οικεία πρόσωπα, καθημερινά αντικείμενα, γνώριμοι χώροι.
Από τη στιγμή που τα έχουμε ενσωματώσει στην ύπαρξή μας, στην καθημερινότητά μας, η παρουσία τους γύρω μας έχει γίνει κάτι σαν το δεύτερο δέρμα μας.
Οι αισθήσεις μας έχουν σχεδόν ναρκωθεί απέναντί τους, η προσοχή μας τα προσπερνά χωρίς δεύτερη σκέψη.
Αυτή μοιάζει να είναι η (σχεδόν) αναπόφευκτη κατάληξή τους μέσα στη φυσική πραγματικότητα.
Ο κινηματογράφος έχει την δυνατότητα να οδηγεί τα πράγματα με ποικίλους τρόπους, στην οπτική απελευθέρωσή τους από τη φυσική πραγματικότητα.
Δύο από αυτούς τους κινηματογραφικούς τρόπους είναι το κοντινό πλάνο και το slow motion (αργή κίνηση).
Υπάρχει κάτι κοινό στις δύο αυτές τροπές του κινηματογραφικού βλέμματος, κάτι που ίσως να μην είναι εμφανές με την πρώτη ματιά.
Ας ξεκινήσουμε παίρνοντας ως παράδειγμα το κοντινό πλάνο ενός αντικειμένου, έστω ενός ρολογιού στον τοίχο.
Το αντικείμενο αυτό υπάρχει ήδη μέσα σε έναν χώρο, ανάμεσα σε άλλα αντικείμενα, επιτελεί κάποια λειτουργία, παράγει έναν επαναλαμβανόμενο ήχο που γρήγορα χάνει την δύναμή του και περνά σχεδόν απαρατήρητος.
Ένα κοντινό πλάνο, πλησιάζει το βλέμμα μας σε αυτό.
Για λίγο όλα τα υπόλοιπα πράγματα γύρω του χάνονται από το οπτικό μας πεδίο.
Τώρα βλέπουμε μόνο το ρολόι και τίποτε άλλο, είναι εκεί, μπροστά μας, μόνο αυτό.
Δεν μπορούμε παρά να προσέξουμε τις λεπτομέρειές του, τους δείκτες του, την υφή της επιφάνειάς του, τη λάμψη του στο φως, να ακούσουμε την χροιά του ήχου του.
Αυτή η τόσο κοντινή όψη του διαστέλλει, δηλαδή μεγεθύνει (αφού το κοντινό πλάνο είναι κατά μια έννοια μια μεγέθυνση) την παρουσία του στον χώρο.
Το ρολόι δεν παραπέμπει πια στον χώρο της προέλευσής του, δεν είναι απλώς ένα αντικείμενο κρεμασμένο στον τοίχο κάποιου δωματίου.
Το κοντινό πλάνο αποκαλύπτει μια ασυνήθιστη εικόνα ενός γνώριμου αντικειμένου.
Δεν μας παρουσιάζει κάτι που δεν υπάρχει, αλλά κάτι που ήταν πάντα εκεί, απλώς η γνώριμη όψη του και το ληθαργικό μας βλέμμα το είχαν σκεπάσει.
Το είχαμε ξε-χάσει επειδή το θεωρούσαμε δεδομένο.
Τα κοντινά πλάνα λοιπόν, έχουν ιδιαίτερη κινηματογραφική αξία γιατί μπορούν να αποσπάσουν τα πράγματα, τα πρόσωπα, τα αντικείμενα, τις λεπτομέρειες, από το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο ανήκουν, να τα φέρουν μπροστά μας –πρόσωπο με πρόσωπο.
Το κοντινό πλάνο προσωποποιεί τον κόσμο χωρίς να τον καθιστά υποκειμενικά αυθαίρετο.
Ατενίζουμε κατά πρόσωπο τα πράγματα την ίδια ώρα που κι εκείνα στρέφουν την όψη τους προς εμάς.
Αν το κοντινό πλάνο είναι η διαστολή της παρουσίας ενός πράγματος στον χώρο, το slow motion είναι ο τρόπος του χρόνου να διαστέλλει τη δική του παρουσία.
Για παράδειγμα, στην ταινία "Ερωτική επιθυμία" (2000), παρακολουθούμε συνεχώς πλάνα σε αργή κίνηση των δύο ηρώων, καθώς περνούν ο έναν δίπλα από τον άλλο, τα σώματά τους πλησιάζουν, τα βλέμματά τους συναντιούνται φευγαλέα, ο καπνός του τσιγάρου τυλίγει την παρουσία τους σε μια άχλη που τονίζει το ανομολόγητο και ανεκδήλωτο αίσθημα της ερωτικής επιθυμίας τους.
Αυτές οι κινήσεις, τα βλέμματα, οι λεπτομέρειες, συλλαμβάνονται σε αργή κίνηση από την κάμερα του Wong Kar Waι, και έτσι διαρκούν περισσότερο, διεκδικούν το δικό τους βάρος στο χρόνο, έχουμε περισσότερο χρόνο στην διάθεσή μας για να τα προσέξουμε.
Έτσι, αυτό που ήταν απλώς παροδικό, φευγαλέο, στιγμιαίο, διαστέλλει την παρουσία του στον χρόνο, ενεργοποιεί την εκφραστικότητά του και εκδηλώνει τις κρυφές αποχρώσεις ενός συναισθήματος (της ερωτικής επιθυμίας), το οποίο σε διαφορετική περίπτωση θα παρέμενε ανεκδήλωτο και θα προσπερνούνταν χωρίς δεύτερη σκέψη.
Το κοντινό πλάνο διαστέλλει την παρουσία στο χώρο.
Η αργή κίνηση διαστέλλει την παρουσία στο χρόνο.
Και τα δύο απελευθερώνουν το νόημα και το συναίσθημα των πραγμάτων από τις δεσμεύσεις και τους χωροχρονικους περιορισμούς της φυσικής πραγματικότητας.
Η πραγματικότητα δεν καταργείται, αλλά υπερβαίνεται με κινηματογραφικό τρόπο, αποκαλύπτοντας τις σχεδόν αόρατες -αλλά όχι λιγότερο πραγματικές- πτυχές μιας αλήθειας, που μόνο το σινεμά μπορεί να αποκαλύψει και έτσι να «ραγίσει» για λίγο την κρούστα της συνήθειας και της καθημερινότητας που πάνω της ζούμε και κινούμαστε.
Γιώργος Παυλίδης.
1.jpg)
