Ο σκηνοθέτης Νίκος Γραμματικός, ο πρώτος άνθρωπος που σκέφτεσαι όταν ακούς για ελληνικό noir (αν δεν έχετε δει την Αγρυπνία, θα έχετε για πάντα ένα κενό στο είδος) είχε αναρωτηθεί:
‘Γιατί σήμερα στην Ελλάδα που είναι γεμάτη νουάρ ιστορίες, δεν γυρίζει κανείς νουάρ ταινίες;’
Η απάντηση μου ήρθε απόψε, διαβάζοντας μερικές ...noir κριτικές για την Τελική Αποπληρωμή:
Γιατί ελάχιστοι έχουν την παιδεία και την ικανότητα να αναγνωρίσουν το noir ύφος, να διαχωρίσουν τις επιρροές από την αντιγραφή και να εκτιμήσουν την σχεδόν απαραίτητη χρησιμοποίηση των κλισέ του είδους.
Το Έγκλημα στο Κολωνάκι του Τζανή Αλιφέρη το 1959 και το Έγκλημα στα Παρασκήνια του Ντίνου Κατσουρίδη ένα χρόνο μετά, οι δυο πρώτες ταινίες noir στον ελληνικό κινηματογράφο, ήταν βασισμένες στα αστυνομικά μυθιστορήματα του Γιάννη Μαρή – τα οποία ήταν πνιγμένα στα κλισέ …αναγκαστικά όταν γράφεις αστυνομικά μυθιστορήματα.
Το θέμα είναι να υπηρετήσεις το είδος, να διαβάσεις σωστά τους κώδικες του, ακόμα και εξελίσσοντάς το (νέο-noir), αλλά ποτέ να το αλλάξεις.
Όπως λέει και ο φίλος Αλέξης Δερμεντζόγλου, ‘…πρέπει να έχεις την ηθική ευθύνη’ όταν γυρίζεις ένα noir φιλμ.
Λοιπόν, αν υπήρχε ο απόλυτος κριτής του noir, αν ο Bogard βρισκόταν στη ζωή και έκρινε το ελληνικό noir, αν τέλος πάντων όταν πεθάνουμε ο Θεός μας ήλεγχε για τις noir-ολογίες μας, τότε ο Αλέξανδρος Λεονταρίτης δεν θα είχε να φοβηθεί τίποτα.
Έχει το θάρρος να χρησιμοποιήσει ‘χιλιοειπωμένα κλισέ’, να φωνάξει τις κινηματογραφικές επιρροές του (μπόλικος Michael Mann εποχής Thief και Manhunter), να στυλιζάρει χαρακτήρες όπως ακριβώς πρέπει, να αφήσει τα βαριά χαρτιά του cast ελεύθερα, και όλα αυτά για να πει μια ιστορία που φυσικά την ξέρεις, αλλά σπανίως τη βλέπεις στο σινεμά με τα χαρακτηριστικά του noir.
Η Τελική Αποπληρωμή είναι η πρώτη ταινία του, και φυσικά έχει αστοχίες.
Αλλά με ένα καλύτερο μοντάζ, με πιο δουλεμένο στις λεπτομέρειες σενάριο και με 5-10 λεπτά μικρότερη διάρκεια, η Τελική Αποπληρωμή δεν θα ήταν η πρώτη του ταινία, θα ήταν η καλύτερή του ταινία.
Και προσωπικά, δεν πιστεύω στους σκηνοθέτες που κάνουν την καλύτερή τους ταινία …με την πρώτη.
Ένας πρώην μποξέρ, o Γρηγόρης (Γρηγόρης Τερζάκης), έχει εγκαταλείψει το όνειρό του και ακολουθεί πια στη ζωή του τους κανόνες του υποκόσμου, δουλεύοντας για τον Μάρκο (Γιώργος Γιαννόπουλος), έναν αδίσταχτο τοκογλύφο/μαφιόζο/μεγαλοαπατεώνα.
Μαζί με τον συνεργάτη του, Χρήστο (Χρήστος Θεοφιλάτος) έχει αναλάβει τον δύσκολο ρόλο να συλλέγει χρωστούμενα από ανθρώπους που αδυνατούν να πληρώσουν το χρέος τους.
Μέσα από μία περιπετειώδη ζωή που περιλαμβάνει απειλές, καταδιώξεις και ληστείες, ο Γρηγόρης θα γνωρίσει τη Νεφέλη (Μαρίνα Τσιγονάκη), μια νεαρή ηθοποιό την οποία ερωτεύεται.
Όμως, ένα καλά κρυμμένο μυστικό από το παρελθόν του Γρηγόρη θα τον κάνει αναθεωρήσει τη ζωή του και να συγκρουστεί με όλους και με όλα για να κάνει την τελική αποπληρωμή.
Ερμηνευτικά, η Τελική Αποπληρωμή είναι πολύ τυχερή.
Το τρίο Γιαννόπουλος, Φιλίνη (η απατημένη κατ’εξακολούθηση γυναίκα του τοκογλύφου) και Μποσταντζόγλου (ο δάσκαλος του Γρηγόρη, ο άνθρωπος που πίστευε στις ικανότητες του μικρού μέχρι εκείνος να τον προδώσει) έχουν διάθεση και το αποτέλεσμα είναι απολαυστικό.
Θετική έκπληξη ο Χρήστος Θεοφιλάτος ως ο σκληρός ...’διακανονιστής’, φίλος και συνεργάτης του Γρηγόρη, ο ‘κακός’ στο διπλό ρόλο καλού-κακού μπράβου.
Εγώ αν τον δω στο δρόμο, θα του δώσω ό,τι έχω επάνω μου…
Για τον πρωταγωνιστή Γρηγόρη Τερζάκη, η Τελική Αποπληρωμή είναι ένα ρίσκο που γενναία πήρε.
Ο τρόπος που ερμηνεύει τον δυνατό αλλά ευαίσθητο και συνειδητοποιημένο μπράβο της νύχτας ίσως παρεξηγηθεί, πιθανόν να τον χαρακτηρίσει ως ηθοποιό στην μετέπειτα καριέρα του, αλλά συμφωνώ μαζί του ότι έτσι έπρεπε να ερμηνευτεί.
Είναι ο αντίποδας του γρήγορου και ενεργώ-παρορμητικά-και-μετά-σκέφτομαι συνεργάτη του, ο μοναχικός τύπος που παρακολουθεί τη ζωή στωικά και απλά συμμετέχει, αυτός που θα σε περάσει με το διαπεραστικό του βλέμμα και θα σκέφτεσαι ‘τώρα θα μου σπάσει τα μούτρα ή θα με κεράσει παγωτό;’, αλλά επίσης είναι ο τύπος που όταν χρειαστεί, θα πάρει την κατάσταση στα χέρια του και θα είσαι σίγουρος ότι θα τα καταφέρει.
Τελικά, ο Τερζάκης είναι ο ηθοποιός που θα σου μείνει από την Τελική Αποπληρωμή.
Και αυτό είναι πάντα καλό.
Το ελληνικό νέο-noir θεριεύει τα τελευταία χρόνια, άλλοτε με επιτυχία (Μπιγκ Χιτ) και άλλοτε όχι (Μικρό Ψάρι), με την Τελική Αποπληρωμή να αποτελεί άλλη μία εξαιρετική προσπάθεια – και το σημαντικότερο, από ανθρώπους πρόθυμους να το υπηρετήσουν, όχι να το μετενσαρκώσουν.
* Μισώ την επιείκεια λόγω μικρού budget (μηδαμινού για την ακρίβεια) και ποτέ δεν είπα ‘ελληνική ταινία είναι, στηρίξτε την’.
Δεν το έκανα με τον Αδάμαστο, δεν θα το κάνω με την Τελική Αποπληρωμή.
Αλλά το να κρίνεις μια ελληνική ταινία είδους ως mainstream Hollywood action, είναι άστοχο.
Επίσης, όσο αυστηρός και να είμαι με τις επιλογές μου και με τους νέους έλληνες κινηματογραφιστές, το να κρίνεις μια ταινία 10.000 ευρώ χωρίς να λαμβάνεις υπόψη σου ότι το production value της είναι πολλαπλάσιο, είναι ανόητο.
Και τελικά, υπάρχουν πολλοί ανόητοι εκεί έξω.
Από 11 Σεπτεμβρίου στους κινηματογράφους.
