Μετά τον Βέντερς και τον Κρόνεμπεργκ, σειρά παίρνει ο αγαπητός (και εξίσου μισητός από πολλούς) Δανός, Λαρς φον Τρίερ.
Απ’ όποια μεριά και να το δεις, ο Τρίερ είναι ιδιαίτερος σκηνοθέτης - ιδιοφυής και νάρκισσος, προκλητικός και καινοτόμος.
Προσωπικά θυμάμαι ταινίες του που λάτρεψα και άλλες που σχεδόν αδυνατούσα να τις καταλάβω, αναρωτώμενος πώς ο ίδιος άνθρωπος κάνει τόσο διαφορετικές ταινίες.
Προτού μπει στο «παιχνίδι» του Δόγματος 95’ ("Οικογενειακή γιορτή" του Βίντεμπεργκ, "Οι ηλίθιοι" του Φόν Τρίερ, το "Μιφούνε" του Σόρεν Γιάκομπσεν και "Ο βασιλιάς παραμένει ζωντανός" του Κρίστιαν Λέβρινγκ) που ποτέ δεν συμπάθησα, γύρισε την τριλογία της Ευρώπης (Το στοιχείο του εγκλήματος – 1984, Epidemic – 1987) η οποία ολοκληρώνεται με την ταινία Europa (γνωστή και ως Zentropa), το 1991.
Υπάρχουν κινηματογραφικά μοτίβα, αποχρώσεις, κινήσεις, που γίνονται θραύσματα αυτού που θα σου συμβεί από κει και πέρα.
Και στο Europa μπορεί να βρει κανείς τέτοια κινηματογραφικά στοιχεία που αφορούν όλη την μετέπειτα φιλμογραφία του Τριερ.
Πρόκειται για μια αντισυμβατική (έως και πειραματική θα την έλεγες) ταινία, που επιχειρεί – και το πετυχαίνει με την εναρκτήρια σκηνή της - να σε βυθίσει στον κόσμο της, μέσα από την φωνή του αφηγητή/υπνωτιστή που απευθύνεται σε σένα σε δεύτερο πρόσωπο.
Το Europa μοιάζει καταρχήν να αφηγείται το χώρο, το χρόνο και την αιτιότητα –δηλαδή μια συμβατική γραμμική ιστορία με στοιχεία νουάρ- πηγαίνοντάς μας πίσω στο 1945, λίγο μετά το τέλος του πολέμου.
Γρήγορα όμως καταλαβαίνουμε ότι η ιστορία του ήρωα ακολουθεί εξίσου τις μορφές της μνήμης, της φαντασίας και της επιθυμίας.
Η ταινία αποκτά έναν ονειρικό, λαβυρινθώδη χαρακτήρα, όπου οι -μικροσκοπικοί- ήρωες σε πρώτο πλάνο αλληλεπιδρούν με μεγεθυμένες εικονικές προβολές στο πίσω μέρος του χώρου και μοιάζουν σαν παγιδευμένα έντομα μέσα σε γυάλα, ανίκανα να αλλάξουν την πορεία των πραγμάτων.
Ετσι το Europa άλλοτε μοιάζει με μια σκληρή ρεαλιστική μεταπολεμική ιστορία, και άλλοτε μοιάζει με το όνειρο που «φυτεύει» τον ήρωα σε μια ζωή που δεν έζησε.
Στιγμές που μεγεθύνονται συναισθηματικά και καταλαμβάνουν σαρωτικά τον χώρο της μνήμης και τη ζωή του ήρωα, παρουσιάζονται σε έγχρωμο φιλμ (ο Τρίερ διατηρεί ταυτόχρονα όλα τα υπόλοιπα κομμάτια των εικόνων στο ασπρόμαυρο).
Εκείνα τα χείλη, εκείνη τη μελωδία, εκείνο το χαμόγελο, όλα εκείνα τα ελάχιστα δηλαδή που διαστέλλουν το χρόνο και εξαγοράζουν την λιγοψυχία του ήρωα που επιχειρεί να μείνει αμέτοχος στην Ιστορία της μεταπολεμικής Ευρώπης, προσπαθώντας απλώς να επιβιώσει.
Το Europa παραμένει, για μένα, μια από τις κορυφαίες ταινίες του Τρίερ μέχρι σήμερα (αρκεί να ξέρεις εξ αρχής με τί έχεις να κάνεις).
Ακόμα και αν γίνεται υπερβολικά μπερδεμένο κάποιες φορές, εντούτοις είναι -οπτικά και αφηγηματικά- εξαιρετικά μαγευτικό για να το προσπεράσεις.
Γιώργος Παυλίδης.
1.jpg)
