Δεν είναι όλες οι ταινίες για να αρέσουν.
Και εξηγούμαι: ζούμε σε μια εποχή που το χρώμα, το cinemascope, η δράση, το 3D και το dolby surround, οι υπερήρωες και οι εφηβικοί έρωτες θεωρούνται λίγο πολύ δεδομένα.
Ο Pawel Pawlikowski (The Woman in the Fifth) ακολουθεί τον αντίθετο δρόμο και η Ida του - μια ταινία γοητευτικά ασπρόμαυρη, γυρισμένη σε format 1.33:1 που μας δίνει μια σχεδόν τετράγωνη εικόνα και θυμίζει σινεμά άλλης εποχής - έχει πολλούς λόγους για να την προσπεράσεις.
Η ιστορία της Άννας (Agata Trzebuchowska) δεν είναι μια ιστορία έντονης δράσης, δίνεται χωρίς εξάρσεις, με σταθερό ρυθμό, και μοιάζει σαν κάπου να την έχουμε ξανακούσει:
μια ορφανή κοπέλα που μεγαλώνει σε ένα καθολικό μοναστήρι και ετοιμάζεται να γίνει καλόγρια, γνωρίζει το μοναδικό εν ζωή μέλος της οικογένειας της, την θεία της Βάντα (Agata Kulesza), ξεκινά ένα ταξίδι μαζί της και μαθαίνει ένα μυστικό που αφορά το παρελθόν της οικογένειάς της και το δικό της, ένα μυστικό που την οδηγεί πίσω στην εποχή της Γερμανικής κατοχής στην Πολωνία.
Το πραγματικό της όνομα είναι Ίντα Λεμπενστάιν και οι Εβραίοι γονείς της δολοφονήθηκαν κατά της διάρκεια του πολέμου.
Και λοιπόν;
Γιατί πάλι ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, γιατί πάλι οι Γερμανοί και οι Εβραίοι, γιατί ξανά καλόγριες και Καθολικές εκκλησίες;
Λοιπόν, σκέφτομαι, καθώς κυλούν τα πρώτα λεπτά της ταινίας, κάτι άλλο συμβαίνει εδώ.
Ο Pawlikowski με το βλέμμα του εμποτισμένο από την κινηματογραφική παράδοση της χώρας του (κυρίως τον Βάιντα και τον Κισλόφκσι) αλλά και με βλέμμα φωτογράφου με τεράστια προσοχή στους τόνους του ασπρόμαυρου τα μοτίβα και την σύνθεση των κάδρων του, διαλέγει να μας πει με ζεστασιά μια ιστορία που αφορά ξεκάθαρα τους ήρωές του.
Αυτοί βρίσκονται στο κέντρο της προσοχής του (εξ' ου και το τετράγωνο κάδρο).
Έχοντας την διάθεση να σχολιάσει μερικά από τα σημαντικότερα προβλήματα που βασανίζουν ακόμα την Πολωνία - όπως τον Καθολικισμό, τον κομμουνισμό, τον αντισημιτισμό και την προβληματική σχέση με το παρελθόν - καταφέρνει να αποφύγει τον διδακτισμό και να μην μετατρέψει τους ήρωές του σε όχημα πολιτικής ή ιδεολογικής προπαγάνδας.
Τους παρακολουθεί από απόσταση ή τους πλησιάζει ευγενικά, κρατάει την διάρκεια των πλάνων του λίγο παραπάνω από το κανονικό για να μας δώσει τον χρόνο να αισθανθούμε, να δούμε, να σκεφτούμε και να αποφασίσουμε εμείς για την αλήθεια.
Ο τρόπος που φωτίζει, πλησιάζει και αποκαλύπτει -με μια αφοπλιστική αθωότητα - το πρόσωπο της Ida είναι ενδεικτικός των προθέσεων του Pawlikowski.
Όσο η Ida βρίσκεται στον αποστειρωμένο και τακτοποιημένο κόσμο της στο μοναστήρι, τα πλάνα θα παραμείνουν ακίνητα, προσεγμένα, συμμετρικά.
Όταν ξεκινά το ταξίδι με την θεία της, η κάμερα κι εμείς μαζί θα την ακολουθήσουμε χωρίς εντάσεις, συγκρατημένα και ελαφρώς μελαγχολικά, αλλά με σταθερή και ξεκάθαρη στόχευση μέχρι το ανοικτό φινάλε.
Δεν είναι όλες οι ταινίες για να αρέσουν.
Όταν όμως ένας σκηνοθέτης καταφέρνει να συνδυάσει τόσο πυκνά μέσα σε 80 λεπτά το δράμα δωματίου με ένα χιουμοριστικό και μελαγχολικό road movie κρατώντας με αξιοθαύμαστο τρόπο τις ισορροπίες, όταν καταφέρνει με επιδεξιότητα να δημιουργήσει με μετρημένα και βασικά υλικά ένα φιλμ που σήμερα μοιάζει περισσότερο με παραδοξότητα για το ευρύ κοινό, τότε δεν είναι ζήτημα συνήθειας ή αρέσκειας, αλλά προσωπικής απόφασης.
Εκείνο που θα πάρετε από αυτή την τόσο απλή, ανθρώπινη ιστορία θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το πόσο είστε διατεθειμένοι να επενδύσετε σε αυτό το έντονα γαλήνιο κινηματογραφικό ταξίδι της Ida.
Και εκείνο που έδωσε στην Ida το ωραίο ταξίδι - εκείνο που σ' έβγαλε στον δρόμο - δεν είναι άλλο παρά το ερώτημα που μας αφορά όλους, αργά ή γρήγορα, χωρίς φανφάρες και εξάρσεις, χωρίς τίποτα το ηρωικό, θέλοντας και μη:
ποιά ιστορία μας έφερε ως εδώ, ποιοί είμαστε και ποιοί θέλουμε να γίνουμε.
Και ας μην είναι όλες οι ταινίες για ν' αρέσουν.
Η Ida μπορεί να σε εκπλήξει.
Τί θα κρατήσεις και τί θ' αφήσεις, εσύ το ξέρεις..
Από 30 Οκτωβρίου στους κινηματογράφους.
Γιώργος Παυλίδης.
