Ο Γάλλος φιλόσοφος Gilles Deleuze εκκινεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από την σκέψη του – επίσης Γάλλου - Henry Bergson για να μιλήσει για τον κινηματογράφο.
Στο βιβλίο «Η δημιουργική εξέλιξη», στο τελευταίο κεφάλαιο («Ο κινηματογραφικός μηχανισμός της σκέψης», ο Bergson μιλά επικριτικά για το σινεμά, λέγοντας ότι κατακερματίζει την κίνηση σε διαδοχικά καρέ και έτσι είναι αδύνατο να παραστήσει τη διάρκεια ως μια συνεχή και αδιάσπαστη ποιότητα της κίνησης.
Ο Deleuze από την μεριά του, θεωρεί ότι ο κινηματογράφος έχει πολύ στενή σχέση με τρία στοιχεία: τη σκέψη, την κίνηση και τον χρόνο.
Το σινεμά παριστά την κίνηση, υπό την έννοια ότι σκέπτεται και συλλαμβάνει την κίνηση και την εμφανίζει μέσα στις εικόνες.
Όμως ο τρόπος με τον οποίο υποκειμενοποιεί την κίνηση μέσα από τον φακό, διαφέρει ανάλογα με τη λογική σύλληψης της κίνησης.
Γι αυτό και ο κινηματογράφος προσδιορίζεται από δύο τύπων εικόνες: την εικόνα – κίνηση και την εικόνα – χρόνο.
Η εικόνα – κίνηση:
Ας υποθέσουμε ότι ο ήρωας αποφασίζει να πάει στο περίπτερο απέναντι από το σπίτι του.
Μπορούμε να δείξουμε αυτή την κίνηση με τρεις-τέσσερις ίσως μεσαίες-μακρινές λήψεις, καθώς ο ήρωας βγαίνει από το διαμέρισμα, κατεβαίνει τις σκάλες, ανοίγει την πόρτα της εισόδου, περνά τον δρόμο.
Σε αυτή την περίπτωση αυτό που καταγράφεται - αυτό που είναι καθοριστικό - είναι η κίνηση μέσα στην εξωτερικότητα, η διάνυση μια απόστασης.
Το πρωταγωνιστικό στοιχείο είναι η κίνηση, αυτή καθίσταται αντικείμενο του κινηματογραφικού βλέμματος.
Η εικόνα – χρόνος :
Στην δεύτερη περίπτωση, ας υποθέσουμε πως ο ήρωας ανοίγει την πόρτα του διαμερίσματος και σταματά για μια στιγμή περιεργαζόμενος τον χώρο.
 |
| Henry Bergson |
Καθώς κατεβαίνει τις σκάλες κοιτάζει φευγαλέα μια αντανάκλαση του ήλιου στο παράθυρο, έπειτα σταματά στη μέση του δρόμου και συγκεντρώνεται στον εαυτό του, προτού τελικά φτάσει στον προορισμό του.
Αυτές οι λεπτομέρειες, που μπορούν να δειχθούν με κάποια κοντινά – υποκειμενικά πλάνα, αποτελούν παύσεις στην ομαλή ροή της εξωτερικής κίνησης όπως την περιγράψαμε στο πρώτο παράδειγμα.
Αυτό που κινηματογραφείται εδώ είναι και πάλι μια κίνηση.
Αλλά ο τρόπος κινηματογράφησης είναι διαφορετικός.
Εμφανίζονται άλλου τύπου εντάσεις, άλλα χαρακτηριστικά περισσότερο εσωτερικά θα λέγαμε, στοιχεία που εκ πρώτης όψεως δεν εξυπηρετούν σε κάτι την κίνηση προς έναν προορισμό αλλά διαστέλλουν την διάρκειά της, την καθιστούν λιγότερο ρεαλιστική από εξωτερική σκοπιά (όπως θα ήταν αν την βλέπαμε ως εξωτερικοί παρατηρητές).
Τότε, κατά τον Deleuze διασαλεύεται με κάποιον τρόπο η χρηστικότητα της κίνησης, η «κανονική» ροή της. εκείνο που εμφανίζεται δεν έχει να κάνει με την προφάνεια της εξωτερικής κίνησης, αλλά με ένα άλλο μέγεθος: είναι μια άνοδος χρονικών ποιοτήτων στην επιφάνεια.
Ο χρόνος αρχίζει και δείχνει τα πρόσωπά του.
Ο Deleuze υποστηρίζει ότι ο κινηματογράφος μέχρι τη δεκαετία του 40’, διέπεται από την πρώτη λογική (την εικόνα – κίνηση).
Και σε εκείνη την δεκαετία, δύο κινηματογραφικά γεγονότα σηματοδοτούν την έναρξη εκείνου που ο ίδιος ονομάζει, σύγχρονο κινηματογράφο.
Γιώργος Παυλίδης.
1.jpg)
