Στη γη, όλα είναι πιθανά.
Στα μελλοντικά σύμπαντα του Terry Gilliam, απ’ την άλλη, η δικαιοσύνη είναι η εξαίρεση και οι ήρωες του οι «λογικές φωνές του παραλόγου».
Μήπως, όμως, αυτοί οι «λογικοί παραλογισμοί» του, δεν αποτελούν τόσο αντιτιθέμενη ουτοπία, όσο προκαλυμμένη πραγματικότητα;
Μήπως τελικά, αυτό το σύμπαν του Gilliam δεν είναι τόσο αυτόνομο και σουρεαλιστικό, όσο αποκαλυπτικό και αποστασιοποιημένο από το καθιερωμένο;
Οι απαντήσεις βρίσκονται στα ψυχολογικά κι εγκεφαλικά μονοπάτια των ηρώων του Gilliam, τα οποία δεν κρύβονται πίσω από εικόνες, αλλά «ανοίγουν» τα ίδια τις κινηματογραφικές παραστάσεις του Brazil.
Διατηρώντας μια προφανή αλλά μυστηριωδώς στυλιζαρισμένη, θεατρική, «Κιουμπρική» πραγματικότητα, ο σκηνοθέτης δεν δημιουργεί χαρακτήρες αλλά πρόσωπα, των οποίων οι ζωές στροβιλίζονται σε μια διπλή υπόσταση: την άμεση και την οφθαλμαπάτη.
Μέσα σε μια ταχύτατη εναλλαγή άγνωστων και αψυχολόγητων «προσωπείων», μόνο ένας καταφέρνει να πείσει για την αληθοφάνεια στο πρόσωπό του κι αυτός δεν είναι άλλος από τον πρωταγωνιστή της ιστορίας Sam Lowry.
Σε μια πρώτη σκέψη, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε βιαστικά ότι πρόκειται για θέμα εμφανισιακό.
Είναι όμως αυτό ή μήπως ένα από τα παιχνίδια του Gilliam να δοκιμάσει το ευκολόπιστο μυαλό των θεατών του;
Μήπως αυτό το στιλιζάρισμα είναι περισσότερο οικείο παρά σουρεάλ και το αληθινό αποτελεί πλέον κάτι το ανεκδιήγητα φανταστικό;
Τα «προσωπεία» της σύγχρονης κοινωνίας έχουν καταντήσει τόσο τεχνοκρατικά και επιφανειακά δομημένα που δεν έχουν απολύτως τίποτα να πουν πέρα από αυτό που θέλει η ίδια να δει.
Είναι μια παραδοχή τόσο οικεία στο μυαλό ενός θεατή που ζει σε μια τέτοια καθημερινότητα, που παρότι αντιλαμβάνεται το λογικό και το φυσιολογικό, αποτελεί πλέον εξαίρεση γι’ αυτόν μέχρι και στο μυαλό του, ξεχωρίζοντας εν τέλει από την μάζα τον ήρωα που αντιπροσωπεύει την εξαίρεση αυτή.
Ξεκινώντας, λοιπόν, με μια περίπλοκα δομημένη προσωποποίηση των συνθηκών της ανθρώπινης κοινωνίας, ο Gilliam περνά σε ένα δεύτερο πιο άμεσο επίπεδο πλέον, δείχνοντας έντονες εικόνες από παρομοιώσεις.
Αν ο θεατής είναι τόσο ευκολόπιστος απέναντι σε ένα κοινωνικό δείγμα της οθόνης, πόσο εύκολα μπορεί να γίνει θύμα μια προμελετημένης και διεφθαρμένης πολιτικής πλάνης στην πραγματικότητα;
Πόσο άνετα γίνεται δέσμιος του must και της δήθεν εξέλιξης της κοινωνίας, χωρίς να κρίνει αν αυτή τον ευνοεί ή όχι.
Είναι τόσο τυφλός;
Είναι σαν να βλέπει κάποιος μια κίτρινη άμορφη μπάλα κρέατος ως ένα γκουρμέ μοσχαράκι ενός high class εστιατορίου, επειδή υπάρχει ένας σερβιτόρος που είπε ότι αυτό είναι.
Ο διαφορετικός όμως άνθρωπος, ο «χαρακτήρας» όπως τον μετονομάσαμε πριν, είναι αυτός που θα παραγγείλει ο αυτοπροσώπως, όχι σερβιτόρος του, θα αναγνωρίσει αν το κρέας του είναι ωμό ή όπως το ήθελε και το βασικότερο, θα παραπονεθεί και θα καταγγείλει το τυχόν λάθος φαγητό.
Κι αυτό γιατί έχει μάθει να κλείνει τα αυτιά του στο γενικό και αφηρημένο αλλά να ανοίγει τα μάτια του και να παρατηρεί.
Κι εδώ, θα μπει στο παιχνίδι η ειδοποιός διαφορά του από τους υπόλοιπους: η ακεραιότητα των συναισθημάτων του.
Δεν θα είναι αυτός που θα γυρίσει την πλάτη σε ένα λάθος και θα προσπαθήσει να βγει νικητής από αυτό, αλλά αυτός που θα γυρίσει πίσω να κοιτάξει τον χαμένο, προσφέροντάς του μια χείρα βοηθείας.
Αυτός που θα καταλάβει ότι οι άνθρωποι δεν περιγράφονται με λέξεις αλλά γνωρίζονται μέσω βιωμάτων.
Αλλά το κυριότερο: οι λέξεις αποκτούν όλες πολλαπλές σημασίες ανάλογα με το ποιος τις χειρίζεται.
Πόσο τρομακτικό θα ήταν να αποκαλούσα τρομοκράτη το ψυγείο μου για να καλύψω την πράξη μου ότι πέταξα τα φαγητά στο πάτωμα, αλλά και πόσο ντροπιαστικό να γνωρίζω εκ των προτέρων ότι θα έχω κοινό να με υποστηρίξει, επειδή είπα μια λέξη που ήθελε να ακούσει.
Για όλα ευθύνεται κάποιος άλλος, ποτέ εμείς.
Οπότε ο Terry Gilliam, αφήνει πλέον τις εικόνες του και προτείνει: Ψάξε ευθύνες στον ίδιο σου τον εαυτό γιατί στο τέλος πάντα την πληρώνουν οι αθώοι.
Οι Ερινύες ξέρουν που θα πάνε.
Έχοντας ως φόντο, μια αδιάκοπη εναλλαγή κλειστοφοβικών, ασφυκτικών και αυτοματοποιημένων πλάνων, το Brazil ταξιδεύει στα άδυτα του μυαλού μιας εξαίρεσης, στήνοντας στον τοίχο τον θεατή και θεωρώντας τον ως τον μοναδικό υπεύθυνο για κάθε εξέλιξη στη ζωή του.
Η λογική και τα συναισθήματα δεν κρύβονται σε θεούς και αγγέλους.
Απλά οι άνθρωποι ψάχνουν παντού θεούς και αγγέλους.
Παρότι η σεναριακή ανάπτυξη ακολουθεί πιο γενικευμένα μονοπάτια, το τελικό σύνολο αρκεί για να συναρπάσει αλλά κυρίως να προβληματίσει.
Νικόλ Φιλιπποπούλου.
1.jpg)
