Ανάμεσα στα φετινά αφιερώματα του φεστιβάλ ΝΥΧΤΕΣ ΠΡΕΜΙΕΡΑΣ, από αυτά που ξεχώρισε σίγουρα είναι εκείνο που έγινε προς τιμήν της διάσημης πολωνικής σχολής με προβολή 9 ξεχωριστών και μοναδικών αριστουργημάτων από 9 ανατρεπτικούς δημιουργούς.
Οι επιλογές των ταινιών ξεκινούν από το τέλος της δεκαετίας του ’50 και φτάνουν ως τα μισά της δεκαετίας του ’80.
Σχετικά δύσκολο να επιλέξεις τις καλύτερες – ή ακόμα και τις πιο αντιπροσωπευτικές – αλλά η ομάδα του φεστιβάλ έκανε σίγουρα μια εκλεκτή επιλογή από το φοβερό αυτό σινεμά που έβγαλε σημαντικά ονόματα με διεθνή αναγνώριση και αρκετές ταινίες που αποτέλεσαν σημείο αναφοράς και έμπνευσης για τους μετέπειτα δημιουργούς σε παγκόσμιο επίπεδο. Το συμπέρασμα μας: και οι 9 ήταν υπέροχες!
Και τώρα αναλυτικότερα…
1. Στάχτες και Διαμάντια / Ashes and Diamonds (1958) του Andrzej Wajda
Από τους πιο γνωστούς σκηνοθέτες που έβγαλε ποτέ η Πολωνία, ο ακούραστος Andrzej Wajda έφτιαξε ταινίες μέχρι τέλους.
Ανάμεσα στη μεγάλη και εντυπωσιακή φιλμογραφία του, μια από τις πιο ξεχωριστές του στιγμές είναι αδιαμφισβήτητα το Στάχτες και Διαμάντια, η οποία αποτελεί την τρίτη ταινία της πολεμικής τριλογίας που έφτιαξε ο Wajda στο ξεκίνημα της καριέρας του μετά τα A Generation και Kanał.
Ο ηθοποιός- σύμβολο του πολωνικού κινηματογράφου Zbigniew Cybulski υποδύεται με εκπληκτικό τρόπο τον Maciek και μένει ανεξίτηλα στις μνήμες μας και αφήνει το στίγμα στην παγκόσμια ιστορία του σινεμά.
Το βιβλίο του Jerzy Andrzejewski δεν θα μπορούσε να μεταφερθεί με μεγαλύτερη επιτυχία από εκείνη τη στιγμή.
Η πολωνική σχολή βρίσκεται στην πραγματική ακμή της με άριστη αρμονία της συνεργασίας όλων των συντελεστών της φοβερής αυτής ταινίας που τελειώνει με έναν εξίσου εμβληματικό τρόπο.
Που είναι κάτι παραπάνω από ταιριαστός ώστε να μετατρέψει την ασπρόμαυρη εικόνα σε αιματοβαμμένο πεδίο μάχης.
2. Ερόικα / Eroica (1958) του Andrzej Munk
Την ίδια χρονιά με το Στάχτες και Διαμάντια, ένας άλλος εξίσου σημαντικός σκηνοθέτης θα έκανε μια σημαντική ταινία που ακούει στο όνομα Andrzej Munk και η ταινία Eroica.
Η ταινία χωρίζεται σε δύο μέρη με τις δύο ιστορίες της να κινούνται γύρω από τα θέματα του ηρωισμού και του πατριωτισμού.
Ο Munk είχε ήδη κάνει την ταινία Człowiek na torze / Man on the Tracks λίγο καιρό πριν αλλά από πολλούς το Eroica θεωρείται η σημαντικότερη δημιουργία του.
Με μια όμορφη ασπρόμαυρη φωτογραφία, ο σκηνοθέτης καταφέρνει να συνδέσει δύο ιστορίες στον καιρό του πολέμου με ιδιαίτερη μαεστρία που φέρνουν πολλά συναισθήματα και σκέψεις.
Και όλα αυτά στην σχετικά μικρή διάρκεια της ταινίας που δεν ξεπερνά τη μιάμιση ώρα.
Μια σημαντική στιγμή για το πολωνικό σινεμά και για τον πρόωρα χαμένο Munk που έχασε τη ζωή του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα ενώ βρισκόταν στο στάδιο παραγωγής της ταινίας Pasażerka / Passenger (1963).
3. Νυχτερινό Τρένο / Night Train (1959) του Jerzy Kawalerowicz
Ο σκηνοθέτης Jerzy Kawalerowicz γυρίζει το 1959 μια ταινία-ορόσημο για τον πολωνικό κινηματογράφο.
Πρόκειται για το Νυχτερινό Τρένο, μια ταινία που συνδυάζει με μοναδικό τρόπο το δράμα, το μυστήριο και το νουάρ.
Με υπόκρουση την θαυμάσια μουσική του Andrzej Trzaskowski να φτιάχνει ένα καταπληκτικό κλίμα σε όλο το έργο, τα γεγονότα της ταινίας σχεδόν εξ ολοκλήρου διαδραματίζονται στο τρένο του τίτλου.
Δύο άγνωστοι μεταξύ τους, ο Jerzy και η Marta, μοιράζονται το ίδιο βαγόνι σε ένα επεισοδιακό ταξίδι κατά τη διάρκεια του οποίου οι αστυνομικές αρχές έχουν βάσιμες υποψίες πως ένας από τους επιβάτες του τρένου είναι ένας δολοφόνος.
Οι πολυάριθμοι επιβάτες του τρένου που αποκτούν ταυτότητα σταδιακά και η αγωνία που επικρατεί στο τρένο κατά τη διάρκεια της νύχτας αποτελούν την αρχή μιας τόσο ιδιαίτερης και όμορφα σκηνοθετημένης ταινίας με φοβερά δομημένες σκηνές και ένα έξοχο ρυθμό που σε παρασέρνει σαν να είσαι και εσύ ένας από τους επιβάτες του Νυχτερινού Τρένου.
4. Μαχαίρι στο Νερό / Knife in the Water (1962) του Roman Polanski
Το μεγάλου μήκους ντεμπούτο του καταξιωμένου όσο και αμφιλεγόμενου Roman Polanski αποτελεί και αυτό μια σημαντική ταινία της πολωνικής σχολής που άφησε το στίγμα του και τον έβαλε στο δρόμο για τα υπόλοιπα αριστουργήματα που θα έκανε στο μέλλον.
Στο σενάριο συνεργάζεται και με τον Jerzy Skolimowski που θα έμελλε να χαράξει και αυτός ύστερα την δικιά του αξιόλογη πορεία.
Η ταινία στηρίζεται ουσιαστικά σε μόνο τρεις ηθοποιούς, δυο άντρες και μια γυναίκα, και διαθέτει σεξουαλική φόρτιση και την ανάλογη αντιπαλότητα ανάμεσα τους όσο βρίσκονται πάνω στη βάρκα που πλέει σε μια λίμνη στην εξοχή.
Φωτογραφημένο σε υπέροχο ασπρόμαυρο από τον Jerzy Lipman, η ταινία αποτελεί και την πρώτη συνεργασία του συνθέτη Krzysztof Komeda με τον Polanski που θα συνεργαστούν σε άλλες τρεις ταινίες στη δεκαετία του ’60.
Ήδη από εδώ μπορεί κανείς να δει θεματικές που θα απασχολήσουν τον Polanski στις ταινίες του μέχρι και σήμερα.
Και ήταν ένα καλό και δυνατό ξεκίνημα.
5. Εγκατάλειψη / Walkover (1965) του Jerzy Skolimowski
Στο ξεκίνημα της καριέρας του, ο Jerzy Skolimowski εργάστηκε ως ηθοποιός και σεναριογράφος μα γρήγορα ανέλαβε και το τιμόνι της σκηνοθεσίας.
Πρώτα με το Identification Marks: None το 1964 και ύστερα με τη συγκεκριμένη ταινία, την Εγκατάλειψη.
Και στις δυο ταινίες παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο ο ίδιος ο Skolimowski που υποδύεται τον Andrzej Leszczyc.
Εδώ είναι ένας γεμάτος από ανησυχίες νεαρός που ασχολείται ως μποξέρ δίνοντας τοπικούς αγώνες.
Ταυτόχρονα καλείται να δώσει και ένα ακόμα αγώνα, πιο σημαντικό από το άθλημα που ασχολείται.
Στο πλευρό του βρίσκεται η όμορφη Teresa.
Παρόλο που διαθέτει μικρή διάρκεια, η ταινία λέει όσα θέλει να πει και είναι ολοκληρωμένη.
Μια από τις σημαντικές πολωνικές ταινίες της δεκαετίας του ’60.
6. Σάλτο / Salto (1965) του Tadeusz Konwicki
Ο συγγραφέας Tadeusz Konwicki έκανε και βήματα στον κινηματογράφο ως σεναριογράφος και σκηνοθέτης.
Μια από τις ελάχιστες ταινίες που έφτιαξε ήταν το Σάλτο του 1965 με πρωταγωνιστή πάντα τον Zbigniew Cybulski.
Ο χαρισματικός ηθοποιός εδώ υποδύεται έναν ήρωα που πηδάει από ένα τρένο και φτάνει σε ένα αραιοκατοικημένο οικισμό στην εξοχή.
Ο ίδιος αναφέρει πως έχει δύο ονόματα και στα χρόνια του πολέμου είχε έρθει εκεί για να κρυφτεί, ωστόσο κανείς από τους κατοίκους δεν δείχνει να τον θυμάται.
Μέσα από ιστορίες που αφηγείται στους ανθρώπους εκεί και από την ιδιαίτερη και ονειρική ενορχήστρωση των πραγματικά παράξενων σκηνών που έστησε ο σκηνοθέτης, το πολωνικό σινεμά παρουσιάζει μια από τις πιο ποιητικές και αινιγματικές του ταινίες.
Και ταυτόχρονα ο ‘Πολωνός James Dean’ Cybulski δίνει μία από τις πιο αναγνωρίσιμες ερμηνείες του (και μία από τις τελευταίες του μέχρι τον πρόωρο θάνατο του δύο χρόνια αργότερα).
Απλά μάθημα σκηνοθεσίας σε όλο του το μεγαλείο.
7. Το Σανατόριο της Κλεψύδρας / The Hourglass Sanatorium (1973) του Wojciech J. Has
Σίγουρα η ταινία του σκηνοθέτη Wojciech J. Has ανήκει στις πιο εντυπωσιακές δημιουργίες του πολωνικού σινεμά που έχουμε δει.
Βασισμένο στα έργα του Bruno Schulz, η ταινία ήδη από τα πρώτα λεπτά παρουσιάζει ένα πραγματικά αλλόκοτο και ασυνήθιστο περιβάλλον, κάτι που πιθανώς συναντούμε μόνο στις ταινίες του Terry Gilliam και του Alejandro Jodorowsky.
Ο Józef επισκέπτεται σε ένα ερειπωμένο και απομονωμένο σανατόριο τον πατέρα του Jacob που νοσηλεύεται εκεί.
Από τη στιγμή που πατάει το πόδι του εκεί, χώρος και χρόνος δείχνουν να διαλύονται: το παρόν μπλέκεται με το παρελθόν, ο ένας χώρος ξεπροβάλλει από τον άλλον.
Η λογική χάνει τη δύναμή της και ο ήρωας αρχίζει να χάνει το δρόμο του και να αποπροσανατολίζεται.
Και μαζί του και εμείς.
Κάτι παρόμοιο με την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων του Lewis Carroll αλλά τοποθετημένο σε διαφορετικό πλαίσιο.
Σκηνοθεσία που σε αφήνει με το στόμα ανοικτό, εκθαμβωτικά κουστούμια και σκηνικά, μια ταινία που πρέπει να την δεις για να την πιστέψεις.
Πραγματικά αξιοπερίεργη και ονειρική.
8. Ο Σταθερός Παράγοντας / The Constant Factor (1980) του Krzysztof Zanussi
Ο σημαντικός σκηνοθέτης Krzysztof Zanussi έφτιαξε το 1980 μία από τις πιο γνωστές του ταινίες, τον Σταθερό Παράγοντα.
Βραβευμένη στο φεστιβάλ Καννών, η ταινία έχει για ήρωα τον νεαρό Witold ο οποίος έχει την βαθιά επιθυμία να ανέβει στην οροσειρά των Ιμαλάιων όπως ακριβώς είχε κάνει και ο πατέρας του αρκετά χρόνια πριν.
Παράλληλα φροντίζει την άρρωστη μητέρα του.
Οι συνθήκες στον εργασιακό του χώρο δεν προσφέρουν την συνεργασία που επιθυμεί, ούτε βλέπει εξέλιξη στον τομέα του εξαιτίας του διεφθαρμένου τρόπου που θέτουν σε εφαρμογή ορισμένοι ανώτεροι του.
Επόμενο είναι o Witold να αλλάξει συμπεριφορά και να κάνει τα πράγματα με το δικό του τρόπο.
Μια ενδιαφέρουσα ιστορία με πολιτικό πλαίσιο, με καλές ερμηνείες και ενδιαφέρουσα σκηνοθετική προσέγγιση.
Ενδιαφέρον έχουν και οι λήψεις στο χιονισμένο τοπίο που φωτογράφησε με δεξιοτεχνία ο διευθυντής φωτογραφίας Slawomir Idziak.
9. Δίχως Τέλος / No End (1985) του Krzysztof Kieślowski
Μερικά χρόνια πριν τον περίφημο Δεκάλογο (1988), ο σημαντικός σκηνοθέτης Krzysztof Kieślowski υπογράφει με το μοναδικό του στυλ μια δραματική ιστορία στις αρχές της δεκαετίας του ’80 όπου στην Πολωνία το κίνημα της Αλληλεγγύης κηρύσσεται παράνομο.
Η μεταφράστρια Ulla παλεύει να φροντίσει το μικρό γιο της ύστερα από ένα τροχαίο που κόστισε τη ζωή του δικηγόρου άντρα της.
Η οικογένεια του τελευταίου πελάτη του άντρα της ζητά την βοήθεια της σε μια υπόθεση που εκκρεμεί και έχει τον πελάτη σε αναμονή.
Το βάρος γίνεται ολοένα και πιο έντονο για την Ulla μέχρι που θα επιφέρει ολέθριες συνέπειες.
Η ταινία κινείται σε δύσκολο και μελαγχολικό άξονα και όπως μας μεταφέρει ο τίτλος, δεν υπάρχει τέλος.
Ο Kieślowski σε συνεργασία με τον Krzysztof Piesiewicz στο σενάριο παραδίδει μια καθηλωτική δημιουργία για την σημασία του εκλιπόντος προσώπου που ηθελημένα παίζει κρίσιμο ρόλο στην διατήρηση της τάξης και εδώ συγκεκριμένα της οικογένειας.
Πρώτη συνεργασία του Kieślowski με τον ταλαντούχο και διακεκριμένο συνθέτη Zbigniew Preisner που συνεχίστηκε με επιτυχία ως την διάσημη Τριλογία των Χρωμάτων και το θάνατο του σκηνοθέτη το 1996.
Εν κατακλείδι, μπορούμε να συμπεράνουμε πως η πολωνική σχολή μας χάρισε πραγματικά αριστουργήματα που εξακολουθούν και προβάλλονται και εμπνέουν μέχρι και σήμερα.
Πάνος Μουζάκης.
1.jpg)
