Το εφιαλτικό σύμπαν του Φραντς Κάφκα ζωντανεύει στην μεγάλη οθόνη χάρη στην κινηματογραφική ιδιοφυΐα του Όρσον Γουέλς.
Ο άνθρωπος που άλλαξε τα πάντα στον κινηματογράφο με τις καινοτομίες του επαναστατικού Πολίτη Κέιν (1941) εγκαταλείπει το Χόλιγουντ για μία ευρωπαϊκή, γαλλοϊταλική συμπαραγωγή στην, κατά δική του δήλωση, κορυφαία ταινία της καριέρας του.
Πρόκειται για την κινηματογραφική μεταφορά της Δίκης, ενός ημιτελούς μυθιστορήματος του Φραντς Κάφκα, το οποίο ο συγγραφέας εγκατέλειψε θεωρώντας ότι δεν άξιζε να εκδοθεί λόγω της δαιδαλώδους πλοκής του.
Η έκδοση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε τελικά έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, το 1925, έπειτα από πρωτοβουλία του φίλου του Μαξ Μπροντ.
Έκτοτε, Η Δίκη θεωρείται ένα από τα πιο επιδραστικά μυθιστορήματα της μοντέρνας λογοτεχνίας, αλλά και ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο έργο, το οποίο αποτελεί πηγή ανεξάντλητου στοχασμού και έχει προκαλέσει διαχρονικά πληθώρα ερμηνειών και αναλύσεων.
Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο τραπεζικός υπάλληλος Γιόσεφ Κ., ο οποίος συλλαμβάνεται εντελώς αναίτια ένα πρωί στο δωμάτιό του από την αστυνομία.
Βέβαιος ότι δεν έχει κάνει τίποτε παράνομο, ζητά επίμονα να μάθει τον λόγο της σύλληψής του, αλλά δεν παίρνει καμιά απάντηση.
Όσο οι κατηγορίες παραμένουν αδιευκρίνιστες, ο Γιόσεφ καταλαμβάνεται από άγχος, αρχίζοντας να αισθάνεται ότι τον καταβάλλει μία αόρατη ενοχή.
Ξαφνικά βρίσκεται κατηγορούμενος ενώπιον της δικαιοσύνης σε έναν σκοτεινό εφιάλτη όπου όλα είναι ρευστά, ασαφή και ανεξήγητα.
Γνωρίζοντας τα μεγάλα εμπόδια του εγχειρήματος ο Γουέλς είχε να αντιμετωπίσει μια μεγάλη δημιουργική πρόκληση.
Προχωρώντας σε μερικές σεναριακές παρεμβάσεις, αλλάζει την σειρά των κεφαλαίων του βιβλίου, προκειμένου να αποδώσει καλύτερα το πνεύμα του Κάφκα και να απλοποιήσει (αν κάτι τέτοιο είναι δυνατό) την μεταφυσική προβληματική του.
Έτσι, τοποθετεί τον ήρωα σε ένα κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο σαν έναν ανίσχυρο πολίτη που γίνεται πιόνι μιας ισχυρής εξουσίας (χαρακτηριστική η εκπληκτική συμβολική σκηνή, όπου ο ήρωας μοιάζει τόσο μικρός μπροστά στην τεράστια πόρτα του δικαστηρίου).
Σταδιακά παγιδεύεται στα γρανάζια της, κατακλύζεται από άγχος, φόβο και ενοχή και οδηγείται στην ψυχική κατάρρευση.
Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα ήταν η περίπλοκη δομή της υπόθεσης.
Ο κίνδυνος μιας μπερδεμένης, ακατανόητης αφήγησης ήταν κάτι πολύ παραπάνω από ορατός, και έτσι ο Αμερικανός δημιουργός αποδόμησε τον ρεαλισμό από τις πρώτες κιόλας σκηνές, όπου είναι εμφανές ότι όλα όσα διαδραματίζονται δεν συμβαίνουν στην πραγματικότητα αλλά στα βαθύτερα επίπεδα του μυαλού του Γιόσεφ.
Η γραμμική σειρά των γεγονότων ανατρέπεται διαρκώς με συνεχόμενες σκηνογραφικές αλλαγές που καταλύουν τον πραγματικό χρόνο.
Το εξπρεσιονιστικό ντεκόρ δηλώνει κάτι το απόκοσμο, ενώ οι ευρυγώνιες λήψεις αλλοιώνουν τα πρόσωπα, αποτυπώνοντας υποβλητικά την εφιαλτική ατμόσφαιρα με το άγχος του ήρωα να εντείνεται σκηνή με την σκηνή.
Αυτός ο καφκικός εφιάλτης αποκτά μια σουρεαλιστική διάσταση, που κάποιες στιγμές παγιδεύεται στην φόρμα μένοντας στην επιφάνεια της στιλιζαρισμένης εικόνας, χωρίς να είναι πάντα πειστικός.
Σίγουρα όμως είναι κινηματογραφικά συναρπαστικός, λόγω της εντυπωσιακής βιρτουζιτέ του δαιμόνιου Γουέλς.
Απαλλαγμένος από τις δεσμεύεις των μεγάλων χολιγουντιανών στούντιο, καλλιτεχνικά απολύτως ελεύθερος, καταφέρνει να ολοκληρώσει έναν σκηνοθετικό άθλο, υπογράφοντας το πιο αντισυμβατικό δημιούργημα της φιλμογραφίας του.
Μία άκρως γοητευτική όσο και απαιτητική κινηματογραφική εμπειρία, που προϋποθέτει την ανάγνωση του βιβλίου και χρειάζεται οπωσδήποτε τουλάχιστον μία δεύτερη θέαση για να ξεπεραστεί το αισθητικό σοκ της πρώτης και να αποκωδικοποιηθούν τα νοήματά της.
Στους κινηματογράφους σε επανέκδοση από 9 Ιουλίου.
Γιάννης Αποστολίδης.
