Η πιο μαύρη σελίδα του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας ήταν αναμφισβήτητα η διαβόητη σφαγή της Σρεμπρένιτσα, όταν τον Ιούλιο του 1995, σερβοβοσνιακές δυνάμεις εισέβαλαν στη πόλη και εκτέλεσαν πάνω από 8000 Βόσνιους μουσουλμάνους υπό τις οδηγίες του στρατηγού Ratko Mladić, τη μεγαλύτερη γενοκτονία που έχει διαπραχθεί στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η περιοχή βρισκόταν υπό τη προστασία των ολλανδικών δυνάμεων του ΟΗΕ, οι οποίες βλέποντας το στρατό να βρίσκεται προ των πυλών, ζήτησαν επανειλημμένως βοήθεια όμως αυτή δεν ήρθε ποτέ.
Σε εκείνη τη μαύρη περίοδο μας πάει η νέα ταινία της Jasmila Zbanic, δημιουργού των πολυβραβευμένων Grbavica και Na Putu, με το Quo Vadis Aida? να φτάνει μέχρι και την τελική πεντάδα των περσινών Όσκαρ.
Η ιστορία ξεκινάει λίγο πριν την εισβολή, με τον κόσμο να αναζητά καταφύγιο στο στρατόπεδο του ΟΗΕ, ελπίζοντας -εις μάτην- πως θα τους επιτραπεί η είσοδος.
Κεντρικό πρόσωπο είναι η Aida, μια ντόπια δασκάλα που εργάζεται στο στρατόπεδο ως μεταφράστρια, με την εργασία της να την βάζει στο κέντρο των εξελίξεων, πίσω από τις κλειστές πόρτες, κάτι που της δίνει την ευκαιρία να μαθαίνει πρώτη κρίσιμες και άκρως απόρρητες πληροφορίες.
Πως μπορεί όμως να διαχειριστεί μια τέτοια κατάσταση όταν αυτές κρίνουν τη ζωή ή τον θάνατο των δικών της ανθρώπων;
Πολλές φορές και οι ίδιοι λέμε πως μια κινηματογραφική ταινία πρέπει να υπερβάλει για να καταφέρει να συναρπάσει. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που η ίδια μια ιστορία είναι τόσο δυνατή που το μόνο που χρειάζεται είναι να την δούμε κατάματα, αν τολμάμε.
Ομολογώ πως δεν γνωρίζω την ιστορία του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας και τη περίοδο των τραγικών αυτών γεγονότων ήμουν αρκετά μικρός για να τα αντιληφθώ, όμως δεν μπορώ να ξεχάσω τα δελτία ειδήσεων της εποχής που μιλούσαν για τα “ορθόδοξα αδέρφια μας” και τους κακούς Βόσνιους μουσουλμάνους.
Χρειάστηκαν να περάσουν αρκετά χρόνια για να αρχίσω να συνειδητοποιώ πως το τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά και η σφαγή της Σρεμπρένιτσα είναι ένα αδιαμφησβήτητο γεγονός που το αποδεικνύει.
Η Jasmila Zbanic έχει στα χέρια της μια σειρά γεγονότων που έλαβαν χώρα μέσα σε λίγες ώρες και άφησαν το στίγμα τους στην ιστορία των Βαλκανίων και όχι μόνο.
Το μόνο που χρειαζόταν είναι ένα πρόσωπο μέσω του οποίου θα μπορέσει να τα διηγηθεί και το βρίσκει στην Jasna Djuricic, καταξιωμένη Σέρβα ηθοποιός και ακαδημαϊκός που ερμηνεύει με μοναδική αλλά ταυτόχρονα και συγκρατημένη δραματικότητα το (φανταστικό) ρόλο της Aida, μιας γυναίκας η θέση της οποίας της δίνει πρόσβαση σε όλα τα μέτωπα των εξελίξεων, από το χώρο έξω από το στρατόπεδο όπου περιμένουν εκατοντάδες χιλιάδες Βόσνιοι για μια θέση μέσα στην ασφάλεια του στρατοπέδου, μέχρι τα γραφεία των -ανίκανων- αξιωματικών του ΟΗΕ.
Οι εξελίξεις τρέχουν και παρότι προς στιγμήν μοιάζει να υπάρχει ελπίδα, αυτή γρήγορα αποδεικνύεται κάτι χειρότερο από φρούδα, και κάθε λεπτό μας φέρνει πιο κοντά στη σφαγή.
Αυτό γίνεται αντιληπτό και πάλι μέσω των πράξεων της Aida, η οποία από ένα σημείο και μετά, καταλαβαίνει πως δεν μπορεί να κάνει κάτι για το σύνολο των συμπατριωτών της και επικεντρώνεται στη προσπάθεια να σώσει το σύζυγο και τα δυο της παιδιά.
Αν έχω ένα παράπονο από το σεναριακό σκέλος της ταινίας, αυτό είναι η προσεκτική προσπάθεια της Zbanic να βγάλει από την εξίσωση το θέμα της θρησκείας, το οποίο προφανώς και είναι καθοριστικό ως αιτία διαμάχης των δύο πλευρών. Αυτό δεν αφαιρεί κάτι θεματικά ή ποιοτικά αλλά μοιάζει ως ατολμία εκ μέρους της δημιουργού.
Σκηνοθετικά το Quo Vadis Aida είναι απλά αλάνθαστο. Δεν ανακαλύπτει τον τροχό ούτε εντυπωσιάζει αλλά διατηρεί έναν τέλειο ρυθμό στη πλοκή και παρά την έλλειψη μεγάλων εντάσεων δεν κάνει ίχνος κοιλιάς, ακολουθεί μια απόλυτα ρεαλιστική κινηματογράφηση, που όσο περνάει η ώρα γίνεται αναπόφευκτα όλο κι πιο σκληρή αλλά ποτέ γραφική, με τη φωτογραφία της μόνιμης συνεργάτιδας της Zbanic, Christine Maier να απογειώνει το οπτικό αποτέλεσμα.
Αν πρέπει υποθέσω την αιτία που το Quo Vadis Aida έχασε την ευκαιρία να διεκδικήσει με μεγαλύτερες αξιώσεις το Όσκαρ, αυτή είναι το σχεδόν ντοκυμενταρίστικο ύφος του που δεν τολμάει να κάνει κινηματογραφικά το κάτι ξεχωριστό, όπως περίπου έγινε και στη περίπτωση του Capharnaüm δύο χρόνια νωρίτερα.
Αυτό σε καμιά περίπτωση φυσικά δε μειώνει την αξία του και με μοναδική υποσημείωση πως ο υποψήφιος θεατής θα πρέπει να έχει γερό στομάχι και ανοιχτό μυαλό, το Quo Vadis Aida είναι μια συγκλονιστική ταινία που δεν πρέπει να χάσετε.
Αλέξανδρος Κυριαζής
1.jpg)
