Η συγγραφέας του πιο διάσημου ημερολογίου στην ιστορία της λογοτεχνίας αναβιώνει χάρη στη φαντασία του Άρι Φόλμαν («Βαλς με τον Μπασίρ») σε μια επίκαιρη, τρυφερή ταινία που έρχεται να μιλήσει για τον πόνο που κρύβει το παρελθόν, αλλά και την ελπίδα που επιφυλάσσει το μέλλον.
Παγκόσμια πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Καννών και υποψηφιότητα για Καλύτερη Ευρωπαϊκή Ταινία Animation από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου.
Σχεδόν οκτώ δεκαετίες μετά από την πρώτη φορά που η Άννα Φρανκ έγραψε στο διάσημο ημερολόγιό της, η Κίτι, η φανταστική φίλη στην οποία η Άννα απηύθυνε τις αφηγήσεις και τις μύχιες σκέψεις της, ζωντανεύει ξαφνικά μέσα στο Μουσείο της Άννας Φρανκ όπου φυλάσσεται σήμερα το διασωθέν χειρόγραφο του ημερολογίου.
Χωρίς να ξέρει πόσα χρόνια έχουν περάσει ή τι έχει συμβεί στην Άννα και την αδελφή της, Μάργκο, η Κίτι παίρνει το ημερολόγιο και το σκάει μπερδεμένη στο σύγχρονο Άμστερνταμ σε αναζήτηση απαντήσεων. Όσο γεμίζουν τους δρόμους αφίσες, οι οποίες διαφημίζουν την αμοιβή που προορίζεται για όποιον βρει το χαμένο ημερολόγιο, η Κίτι θα βρεθεί ανάμεσα στους αδύναμους και περιθωριοποιημένους της πόλης και θα ανακαλύψει πολλά για τον κόσμο μας τότε και σήμερα.
Έχοντας αγαπηθεί από γενιές και γενιές αναγνωστών στα εβδομήντα πέντε χρόνια που έχουν περάσει από την πρώτη έκδοσή του, το «Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ» εμπνέει μια ακόμη ιστορία, η οποία φιλοδοξεί να αποτελέσει γέφυρα τόσο με το παρελθόν όσο και με το μέλλον. Το ημερολόγιο που κρατούσε η Γερμανο-Εβραία, έφηβη Άννα όσο εκείνη και η οικογένειά της κρύβονταν από τους Ναζί κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Ολλανδίας, εκδόθηκε δύο χρόνια μετά τον θάνατό της από τον πατέρα της, Ότο Φρανκ (και μοναδικό επιζώντα της οικογένειας από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης) και έχει έκτοτε μεταφραστεί σε πάνω από εβδομήντα γλώσσες και πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα. Αποτελεί, πια, κείμενο-ορόσημο στην ιστορία της λογοτεχνίας χάρη στο συγκινητικό ανθρωπιστικό σχόλιο που ξεπηδά αβίαστα από τις εξομολογήσεις ενός νεαρού κοριτσιού, το οποίο μεγαλώνει, αναζητά και ωριμάζει στις πιο αδιανόητες συνθήκες για να γίνει τελικά, χρόνια μετά τον θάνατό της, σύμβολο όλων των θυμάτων του ρατσισμού και του φασισμού.
Πόσο, όμως, θυμόμαστε ακόμη το ηχηρό αυτό μήνυμα; Και τι κάνουμε για να το κρατήσουμε ζωντανό ενώπιον νέων πολιτικών, κοινωνικών και ανθρωπιστικών κρίσεων; Ο Άρι Φόλμαν, που έκανε το δικό του δύσκολο ταξίδι μνήμης στο αριστουργηματικό «Βαλς με τον Μπασίρ», πλάθει μια ταινία που επιχειρεί να απαντήσει με ευαισθησία και διακριτικότητα σε αυτά τα ερωτήματα για τη φρίκη του παρελθόντος, τα λάθη του παρόντος, αλλά και την ελπίδα που μπορεί να μας οδηγήσει σε ένα καλύτερο μέλλον.
Ο σκηνοθέτης Άρι Φόλμαν μιλά για την ταινία
Η ταινία «Πού Κρύβεται η Άννα Φρανκ» είναι μια ταινία για το Ολοκαύτωμα. Γιατί αποφασίσατε να χρησιμοποιήσετε την τεχνική του animation (κινούμενα σχέδια) για την ταινία σας;
Ήθελα να απευθυνθώ στο νεανικό κοινό. Και για αυτόν τον λόγο με προσέγγισαν οι υπεύθυνοι του Anne Frank Fonds Basel πριν οκτώ χρόνια: ήθελαν μια νέα απόχρωση στην ευρύτερη ιστορία του Ολοκαυτώματος. Έπειτα ήρθε η ιδέα να αναβιώσει η Κίτι και να γίνει εκείνη η πρωταγωνίστρια της ταινίας, η αφηγήτρια. Ακόμη δύο όροι ήταν το να συνδέσουμε το παρελθόν με το παρόν και να ακολουθήσουμε τους επτά τελευταίους, φρικτούς μήνες στη ζωή της Άννας Φρανκ.
Πώς προσδώσατε αυτήν τη νέα απόχρωση λοιπόν;
Με το να μετατρέψουμε την Κίτι από φανταστική φίλη της Άννας σε ένα πραγματικό, ζωντανό πρόσωπο. Εκείνη, και όχι η Άννα, είναι η πρωταγωνίστρια της ταινίας μας. Η Κίτι προσπαθεί να καταλάβει τι απέγινε η Άννα κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών του πολέμου. Πώς πέθανε, τι της συνέβη; Και στην προσπάθειά της αυτή, ανακαλύπτει την τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη που έχει πλημμυρίσει από πρόσφυγες από όλον τον κόσμο, οι οποίοι έχουν αποδράσει από εμπόλεμες ζώνες.
Το animation φέρει την υπογραφή της Λένα Γκούμπερμαν. Δεδομένων των απεριόριστων δυνατοτήτων που προσφέρει το animation, πώς αποφασίσατε ποια θα είναι η εικόνα της ταινίας;
Πράγματι το animation σού δίνει άπειρες δυνατότητες, μπορείς να επαναδιαμορφώσεις τον κόσμο όπως τον ξέρουμε. Ξεκινήσαμε με την Κίτι και την Άννα. Πιστεύω τους ‘δώσαμε’ πολύ ζεστές προσωπικότητες. Η Λένα είναι εξαιρετική καλλιτέχνης και τις σχεδίασε με πολύ όμορφο τρόπο. Όμως, αποφασίσαμε εξαρχής να μην ακολουθήσουμε τα γνωστά μοτίβα του είδους. Οι περισσότερες πολεμικές ταινίες δείχνουν το παρόν έγχρωμο και το παρελθόν ασπρόμαυρο - εμείς κάναμε το αντίθετο. Κι αυτό έγινε η νοοτροπία μας γενικότερα. Επίσης, δεν περιορίσαμε καθόλου τη χρωματική παλέτα όπως είχα κάνει παλιότερα σε ταινίες μου. Απελευθερωθήκαμε τελείως στη χρήση των χρωμάτων.
Μιλήστε μας για την απόφαση να δουλέψετε με τη Λένα Γκούμπερμαν.
Η Λένα είναι μια ιδιοφυία. Σχεδιάζει τις καλύτερες φιγούρες animation που έχω δει ποτέ. Ο τρόπος που σκέφτεται είναι φτιαγμένος για την κίνηση του σινεμά. Γιατί η δουλειά μας δεν είναι μόνο να σχεδιάζουμε φιγούρες. Είναι σημαντικό αυτές να κινούνται. Επίσης, η Λένα δεν είναι καθόλου εγωκεντρική. Είναι ταπεινή και αφοσιωμένη στη δουλειά της, και η ψυχή της κρύβει αστείρευτο ταλέντο.
Τι τεχνικές χρησιμοποιήσατε για την ταινία;
Η ταινία αυτή είναι η πρώτη που αφηγείται την ιστορία της Άννας Φρανκ με σχέδια. Μιλάμε για περίπου 159.000 σχέδια που δημιουργήθηκαν σε 15 χώρες. Η τεχνική αυτή έδωσε στην ταινία μια ζωηρή αίσθηση και η ιστορία κυλάει χωρίς να απαιτεί προσπάθεια από τους θεατές. Για να το καταφέρουμε αυτό, αναπτύξαμε μια ολοκαίνουργια τεχνική που συνδύασε το στατικό φόντο με τα κλασικά δισδιάστατα σκίτσα. Έτσι, τραβήξαμε πλάνα πραγματικών σκηνικών με πραγματικές κάμερες κι έπειτα τοποθετήσαμε animation φιγούρες μπροστά τους. Κανείς δεν έχει ξανακάνει κάτι παρόμοιο στον κινηματογράφο, ήταν πραγματικά πρωτοποριακό.
Η Κίτι ήταν πάντα εκεί. Όμως μόνο μέσα στο Ημερολόγιο και όχι ως πραγματικό πρόσωπο. Πώς τη δημιουργήσατε για την ταινία, ταυτόχρονα μένοντας πιστοί στην ιδέα που είχε η Άννα για την Κίτι;
Η Άννα Φρανκ μάς άφησε πολλές περιγραφές για το πώς ήταν η Κίτι: ποια είναι, πώς μοιάζει, τι είδους προσωπικότητα είναι. Και φυσικά είναι και οι διάλογοί της με την Κίτι. Πήγα ένα βήμα παραπέρα και έκανα την Κίτι το alter ego της Άννας. Κατά μία έννοια, την έκανα εξωστρεφή: είναι μαχήτρια, δεν είναι υπό τον έλεγχο των γονιών της που ορίζουν τα όριά της, όπως συνέβαινε με την Άννα. Για την Κίτι, δεν υπάρχουν άλλοι στην κρυψώνα της να την κρίνουν. Άρα είναι ελεύθερη να κάνει ό,τι ήθελε να κάνει και η Άννα στη δική της φαντασία. Έτσι έπρεπε να είναι η Κίτι - διαφορετικά γιατί να την είχε εφεύρει η Άννα;
Στην ταινία, η Κίτι γίνεται ακτιβίστρια για τους πρόσφυγες. Τη θεωρείτε μέρος των καινούργιων κινημάτων από νέους για το περιβάλλον και τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Είναι πράγματι μια κοπέλα της εποχής της. Ξεκίνησε μεν ως η φανταστική φίλη της Άννας, όμως στην ταινία είναι μια γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Καθώς βγαίνει έξω στον κόσμο, συναντάει νέους ανθρώπους σαν εκείνη, οι οποίοι κινδυνεύουν. Αυτό θυμίζει στην Κίτι την Άννα και το γεγονός ότι εκείνη δεν είχε την ευκαιρία να φύγει μακριά από τον κίνδυνο.
Μαζί με την Κίτι, οι θεατές αντιμετωπίζουν το Ολοκαύτωμα μέσα από την ιστορία. Σας δυσκόλεψαν αυτές οι σκηνές; Πώς τις χειριστήκατε;
Η σκηνή όπου η οικογένεια Φρανκ φτάνει στο Άουσβιτς ήταν ό,τι δυσκολότερο είχα να κάνω στην ταινία. Πώς μπορούμε να δείξουμε τη συγκεκριμένη αυτή στιγμή σε παιδιά; Το animation σαν είδος μάς προσφέρει ένα εύρος επιλογών, όμως έπρεπε να διαλέξουμε σοφά. Τελικά, βρήκα αρκετούς παραλληλισμούς ανάμεσα στα πεδία εκτέλεσης των Ναζί στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Κάτω Κόσμο στην ελληνική μυθολογία. Οι Ναζί είχαν τρένα, διαλογές, στρατόπεδα θανάτου. Στην ελληνική μυθολογία, που τόσο αγαπούσε η Άννα Φρανκ, δεν υπήρχαν τρένα και στεριά, αλλά βάρκες και ποτάμια. Και η διαλογή γίνεται από τον Άδη, τον Θεό του κάτω κόσμου. Κι εδώ υπάρχουν σκυλιά, όπως αυτά που είχαν οι Ναζί στις πλατφόρμες των σιδηροδρομικών σταθμών. Προσπάθησα να δημιουργήσω μια σκηνή που θα έδινε στους θεατές να καταλάβουν τι πέρασε η οικογένεια Φρανκ στο στρατόπεδο, δείχνοντας την εμπειρία αυτή με εικόνες που ανέσυρα από την ελληνική μυθολογία. Ταυτόχρονα, δεν ήθελα η σκηνή αυτή να γίνει πολύ αποκαλυπτική ή βαρύγδουπη.
Υπήρχαν όρια σε αυτά που μπορούσατε να πείτε ή να δείξετε;
Καταρχάς, δε θέλαμε να δείξουμε το τέλος της Άννας και της Μάργκο ρεαλιστικά, όπως έχουν προσπαθήσει να κάνουν άλλες ταινίες που έχουν να κάνουν με το Ολοκαύτωμα. Δεν υπάρχει κινηματογραφική φόρμα που να είναι κατάλληλη να δείξει αυτό που συνέβη. Γιατί πιστεύω ότι κανείς μας δεν καταλαβαίνει στα αλήθεια τι συνέβη. Η φαντασία μας δε μπορεί να φτάσει μέχρι εκεί. Μεγάλωσα σε μια οικογένεια με επιζώντες από το Ολοκαύτωμα και έχω ακούσει φρικτές ιστορίες. Κι όμως, το μυαλό μας δε μπορεί να δημιουργήσει μια οπτική σύνδεση με αυτές τις ιστορίες, δε μπορεί να συλλάβει πλήρως αυτό που συνέβαινε. Άρα, θέλησα να δημιουργήσω μια αλληγορία για να συνδεθώ με την ιστορία και να κάνω το ίδιο και για τους θεατές. Στράφηκα, λοιπόν, στη φαντασία.
Παρουσιάζετε μία καινούργια, εντελώς διαφορετική προσέγγιση στο Ημερολόγιο, που είναι διάσημο στις νεαρές ηλικίες. Μπορείτε να μας μιλήσετε για το σκεπτικό σας;
Κρατήσαμε αρκετό από το πρωτότυπο υλικό του Ημερολογίου. Ό,τι συμβαίνει στο παρελθόν είναι η ιστορία του Ημερολογίου. Όμως, η ταινία αφηγείται την ιστορία με εντελώς διαφορετικό τρόπο, όχι σα μονόλογο της Άννας αλλά σα διάλογο ανάμεσα στα δύο κορίτσια. Για εμάς, η φανταστική φίλη έχει γίνει αληθινή και συζητούν τα όσα έγραψε η Άννα σα μονόλογο στο ημερολόγιό της. Χρησιμοποιούμε, δηλαδή, μια άλλη τεχνική για να πούμε την ίδια ιστορία.
Πιστεύετε όμως ότι το Ημερολόγιο προσφέρει μια δυνατή βάση για να μάθουν Ιστορία τα παιδιά;
Ναι, το πιστεύω. Το Ημερολόγιο είναι βαθιά ανθρώπινο: είναι πολύ εύκολο να το διαβάσεις, να το καταλάβεις, να το εξηγήσεις. Και όλες οι φρίκες που πέρασαν η Άννα και η Μάργκο αφότου η Άννα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Ημερολόγιο, λείπουν. Δεν έχουμε μαρτυρίες από την ίδια για τους τελευταίους επτά μήνες της ζωής της, τους χειρότερους της ζωής της. Είναι πιο εύκολο να πει κανείς την ιστορία ενός κοριτσιού σε απομόνωση εν καιρώ πολέμου, μέσα από το τόσο έξυπνα και ευαίσθητα γραμμένο Ημερολόγιο. Όμως η ιστορία είναι λειψή: παραλείπει τη φρικτή μοίρα όσων μπήκαν στα τρένα και βρέθηκαν στα στρατόπεδα.
Οι νέοι σήμερα μοιάζουν να πολιτικοποιούνται και δραστηριοποιούνται σε μια προσπάθεια να αλλάξουν τον κόσμο. Πώς το βλέπετε αυτό σε σχέση με την ταινία;
Ο κόσμος δυστυχώς μοιάζει να αλλάζει: γίνεται πιο ρατσιστικός, πιο βίαιος, πιο αντισιμητικός. Στην πατρίδα μου, το Ισραήλ, όπου παρατηρείται μια στροφή προς τα δεξιά, βλέπω ότι οι ακτιβιστές προέρχονται από όλες τις γενιές. Όμως, οι νέοι ήταν αυτοί που διαδήλωναν κάθε Σαββατοκύριακο μπροστά από το σπίτι του Νετανιάχου, μες στον καύσωνα το καλοκαίρι ή όταν έβρεχε καταρρακτωδώς τον χειμώνα. Και τελικά νίκησαν: η διεφθαρμένη κυβέρνηση αντικαταστάθηκε από μια άλλη. Είναι πολύ όμορφο να βλέπεις ένα ακτιβιστικό κίνημα τόσο ζωντανό, μου δίνει ελπίδα.
Σκηνοθεσία: Άρι Φόλμαν
Σενάριο: Άρι Φόλμαν
Ηθοποιοί (φωνές): Ρούμπι Στόουκς, Έμιλι Κάρεϊ, Σεμπάστιαν Κροφτ, Ραλφ Πρόσερ
Διάρκεια: 99 λεπτά
Διανομή: Rosebud .21
Σενάριο: Άρι Φόλμαν
Ηθοποιοί (φωνές): Ρούμπι Στόουκς, Έμιλι Κάρεϊ, Σεμπάστιαν Κροφτ, Ραλφ Πρόσερ
Διάρκεια: 99 λεπτά
Διανομή: Rosebud .21
1.jpg)
